2016 Nobel Ödülleri
Nobel Ödülleri pek çoğumuzun bildiği gibi 27 Kasım 1895 tarihli ve 30 Aralık 1896 tarihinde Stockholm’de açıklanan vasiyetnamesiyle Alfred Nobel tarafından kurulan derneğin verdiği, insanlığa hizmet edenleri ödüllendirmek amacını taşıyan prestijli bir ödüldür. İlk Nobel Ödülleri 1901 tarihinde verilmeye başlanmıştır. Nobel Barış Ödülleri politik yönü dolayısıyla çok tartışılırken biz daha çok somut kanıtlara dayanan pozitif bilimler tarafıyla ilgileniyoruz.
Tıp veya fizyoloji alanındaki Nobel Ödülü
Bu sene bu alanda Nobel’in sahibi gereksiz veya hasar görmüş hücrelerin kendi kendilerini yeme mekanizması olan otofaji (autophagy) sürecini aydınlatan Japon bilim insanı Yoshinori Ohsumi oldu. Hücreler çok yaşlanıp işlev göremez hale geldikleri, zarar gördükleri durumlarda kendi kendileri yeme ve yok etmeye başlarlar. Otofaji adı verilen bu süreçte hücrenin tüm organelleri, genetik materyalleri lizozoma taşınır ve burada ayrıştırılır ve tekrar kullanılmak üzere paketlenip geri dönüştürülür. Ohsumi maya hücrelerinin sinyal mekanizması üzerinde çalışarak hücrelerin otofajiyi nasıl gerçekleştirdiklerini keşfetti. Hücre içi sinyal mekanizması ile kalmadı otofaji ile ilgili genleri de tanımladı, otofajiye benzer kendi kendini yeme mekanizmalarını buldu. Ohsumi’nin 1990’larda yaptığı çalışmalar çok sayıda metabolik hastalığın kökenini aydınlatmada ve tedavi sunmada çok önemli rol oynadı. Örneğin otofaji genlerinde meydana gelen mutasyonlar Parkinson hastalığı gibi çok sayıda nörolojik hastalık ve kansere neden olabiliyor.
Fizik alanındaki Nobel Ödülü
David J. Thouless, F. Duncan M. Haldane ve J. Michael Kosterlitz topolojik faz geçişlerinin ve maddenin topolojik fazlarının teorik keşfinden dolayı bu sene Nobel’e layık görüldü. Topoloji adım adım değişen özellikleri tanımlayan bir matematik dalıdır.
Araştırmacıların yaptıkları teorik keşifler maddenin çok farklı ve tuhaf haller alabildiği tuhaf bir dünyanın kapısını aralıyor. Gelişmiş bir matematik kullanarak maddenin sıradışı hallerini buldular. Maddenin bu tuhaf hallerinden bazıları süper iletkenlik, tam akışkanlık (superfluid) veya sıvı gibi davranıp aslında hiç akışkanlığa sahip olmamaktır. Tam akışkanlarda sıvının akışına engel olabilecek hiç sürtünme yoktur ve bu yüzden maddenin parçacıkları tek bir süper parçacık gibi davranır.
Bu muhteşem üçlünün keşifleri sayesinde hem malzeme biliminde hem de elektronik dünyasında yepyeni uygulamalar başlatılabilir. Bilim insanlarının öncü çalışmaları sayesinde maddenin yeni ve ilginç hallerini keşfetmek için çok sayıda bilim insanı da bu alanda çalışacaktır.
Kimya alanındaki Nobel Ödülü
Kimya Ödülü de bu sene fizikte olduğu gibi üç kişi arasında paylaştırıldı. Moleküler makinelerin üretimi ve tasarımı konusunda yaptıkları çalışma Jean-Pierre Sauvage, Sir J. Fraser Stoddart and Bernard L. Feringa’ya ödülü getirdi. Araştırmacılar enerji verildiğinde istenen hareketleri yerine getiren moleküllerden oluşan makineler ürettiler. Bu moleküler makineler saç kılından 1000 kat daha ince iş yapabilen mini motorlardır. Araştırmacılar moleküler ölçekte makineler icat ederek kimyada yeni bir çağ açtılar.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
