Amiloid Beta Plakları ve Oligomerleri

Amiloid beta (Abeta) amiloid plaklarının temel bileşeni olarak Alzheimer hastalığında çok önemli bir rol oynayan 36-43 aminoasitlik bir uzunluğa sahip peptittir. Peptitler amiloid öncül proteininden (APP) üretilir. APP beta sekretaz ve gama sekretaz enzimleri tarafından kesilerek amiloid beta peptitleri ortaya çıkar. Bu moleküller birkaç formda var olabilen çözünebilir oligomerleri oluşturmak için biraraya gelebilir. Eğer bazı oligomerler yanlış katlanırsa diğer amiloid beta peptitlerin de yanlış katlanmış oligomerlere dönüşmesine neden olabilir. Bu durum zincirleme bir tepkime oluşturarak nihayetinde bir prion enfeksiyonuna yol açabilir. Peptitlerin yanlış katlanarak birikmesi sonucu oluşan amiloid plakları nöronlar için toksik özellik gösterirler. Örneğin Alzheimer hastalığında yanlış katlanan tau proteinleri ciddi sorun yaratır. Bu tau proteinlerinin yanlış katlanması da kendinden önce yanlış katlanmış amiloid peptitleri yüzünden olabilir.

İleri Okuma: Alzheimer Hastalığı Nedir?

Amiloid Beta Ne Yapıyor?

Yıllardır yapılan araştırmalara rağmen bilim insanları amiloid betanın ne işe yaradığını tam olarak bulamadılar. Bazı hayvan modellerinde yürütülen çalışmalarda bu peptitin eksikliği herhangi bir fizyolojik soruna yol açmadı. Birkaç çalışmada hücre içi sinyal mekanizmasında görevli kinaz enzimlerinin çalışmadığı görüldü. Kinaz enzimleri oksidatif strese karşı koruma sağlamadan tutun da transkripsiyon faktörü olarak DNA’yı etkinleştirmeye kadar birçok göreve sahiptir. İnsanlarda amiloid beta peptitlerinin yanlış katlanması kinaz enzimlerini etkiliyorsa bu durumda Alzheimer hastalığı gibi birçok ciddi rahatsızlığın ortaya çıkmasına şaşırmamalıyız.

İleri Okuma: Oksidatif Stres Nedir?

Beynimizin içinde gece uyurken hücrelerden çıkan atıkları temizleyen bir glimfatik sistem vardır. Glia ve lenf sözcüklerinden türetilen bu glimfatik sistem memelilerin beyninde özellikle amiloid peptitleri gibi metabolik atıkları temizler. Uyurken nöronlar biraz büzüşür ve aradaki boşluklardan atıklar kolayca süpürülür. Bu durum bilinmesine rağmen Alzheimer hastalığında glimfatik sistemin önemi ve amiloid peptitlerin temizlenme oranı hâlâ keşfedilebilmiş değildir.

Amiloid Beta Plakları

Son yıllarda yapılan çalışmalar peptitlerin oligomerik formlarının Alzheimer hastalığına yol açtığını gösteriyor. Amiloid beta plaklarının zararlı olduğu biliniyordu ancak bunlar oligomer haline geçtiğinde en toksik formuna kavuşuyor. Bilim insanları iyon kanalı hipotezinde toksik peptitler ve oligomerlerin hücreye nasıl zarar verdiğini açıklıyor. Bilgisayar analizlerine göre peptitler hücre zarı içine yerleşiyor ve burada oligomerize olarak iyon kanalı oluşturuyor. Fazladan oluşan iyon kanalları nöronlara gereksiz fazla kalsiyum akışı sağlayarak hücrenin dengesini bozarak apoptoza sürüklüyor. Apoptoz hücrenin içeriden veya dışarıdan gelen sinyallerle programlı ölüme gitme sürecidir.

İleri Okuma: Alzheimer Hastalığında Amloid Plakları

Amiloid hipotezinde, amiloid plakları Alzheimer hastalığının ortaya çıkmasında bir numaralı etkendir. Bugün Alzheimer hastalığını açıklamada en çok kabul edilen görüşlerden biri budur. Buna alternatif olarak bazı araştırmacılar plaklardan ziyade amiloid oligomerlerinin hastalığın gelişiminde daha fazla rol oynadığını savunur.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş