Astım Hastalığı Nedir, Nasıl Tedavi Edilir?

18 Aralık 2016 Çağlayan Taybaş

Astım akciğer hava yollarının daralması ile ortaya çıkan inflamatuvar bir akciğer hastalığıdır. Bir anda hava yolunun tıkanması ve akciğer bronşlarının aniden kasılması ile kendini belli eder. Hasta sürekli belirli zaman aralıklarında öksürür veya hırıltılı nefes alır. Bunun yanında göğüs sıkışması, nefes darlığı da sıkça görülebilir. Astımın en yaygın belirtileri şiddetli öksürme, göğüste sıkışma hissi ve nefes darlığıdır. Bunlar günde veya haftada birkaç defa tekrar edebilir. Kişinin bünyesine bağlı olarak astım atakları egzersiz esnasında veya geceleri şiddetlenebilir.

Astım her yaştan insanda görülebilir ama çoğunlukla çocuklukta ortaya çıkıyor. Amerika’da 25 milyondan fazla insan bu hastalığa yakalanmış durumda ve bunların 7 milyonunu çocuklar oluşturuyor. 2013 yılında yapılan sayıma göre dünya çapında 242 milyon kişi astım hastasıdır. Aynı yıl 489,000 kişi bu hastalıktan hayatını yitirmiştir.Astımın sebepleri arasında hem genetik hem de çevresel etkenler büyük rol oynuyor. Çevresel etkenler hava kirliliği ve alerjik maddelerden ibarettir. Bunların haricinde aspirin gibi bazı ilaçlar da astımı tetikleyebiliyor. Bu rahatsızlığın tam teşhisini yapmak için doktorlar spirometre adlı bir alet kullanıyor ve kişinin nefesini ölçüyorlar. Astım 1990 yılında 183 milyon kişide görülürken 20 yılda bu denli artmasının başlıca sebebi hava kirliliğidir. Sigara içmek de astımı artıran bir diğer etkendir. Özellikle ölümlerin en çok yaşandığı ülkeler gelişmekte olan ülkelerdir.

Astım Nasıl Bir Hastalıktır?

Astımı anlamak ve tedavi yöntemleri geliştirmek için burnumuzdan başlayıp akciğerlerimize uzanan solunum yolunu anlamamız gereklidir. Burunda sürekli bir mukus salgılanır. Aynı şekilde soluk borusu da sürekli mukus ile temizlenir ve bu sıvı dışarıdan gelen havanın temizlenmesini sağlar. Astımlı hastaların solunum yolunda inflamasyon vardır. Dışarıdan gelen maddelere karşı çok hassastır. En ufak bir uyaranda solunum yolu hemen şişmeye başlar. Parfüm, toz, çamaşır suyu gibi maddelerin solunum yoluna girmesi astım ataklarına neden olabilir. Bu ataklar esnasında kaslar soluk borusunu sıkıştırmaya başlar. Solunum yolu kasların kasılmasıyla çok daralır ve nefes almak hasta için güç hale gelir. Yabancı maddeye karşı soluk borusunda daha fazla mukus üretilir ve bu nefes almayı daha zorlaştırır. Böyle durumlarda hemen müdahale etmek gerekir.

İnflamasyon

Astımın kesin bir tedavisi yoktur. Sadece atakları engelleyerek belirtiler ortadan kaldırılır. Örneğin kişinin alerjik maddelerden ve astımı tetikleyen diğer şeylerden uzak kalması ile bu ataklar engellenir. Burundan solunum yoluyla alınan kortikosteroidler de belirtilerin ortadan kaldırılmasında etkilidir. Bu kortikosteroidlere bazen LABA veya antilökotrien maddeler de eklenir. Şiddetli ataklarda hastanın acil servise kaldırılması gerekebilir çünkü şiddetli ataklar ölümcül olabilir. Günümüzde hastalar bu ataklarla baş edebiliyorlar. Hastalığı tanıyıp gerekli önlemler alındığı takdirde normal bir hayat sürmek geçmiş yıllara nazaran çok daha kolay oldu.

Astım Neden Ortaya Çıkar?

Şu şu etkenler yüzünden astıma yakalanıyorsunuz diyemiyoruz. Tam kesin bir nedeni yok. Daha çok genetik ve çevresel etkenlerin karışımı ile ortaya çıkıyor. Genetik etkenler ailenizde astıma yakalanan bireylerin olması, ailenizde alerji geçmişi olmasıdır. Vücudun dışarıdan gelen maddelere karşı alerjik tepki verme olasılığının genetik bir temeli vardır. Çevresel etkenler ise çocuklukta geçirilen solunum yolu hastalıkları, solunum yolunu etkileyecek alerjik maddeler ve virüsler ile erken yaşlarda karşılaşmaktır. Patojenlere ve diğer maddelere bağışıklık sisteminin henüz geliştiği bebeklik yaşlarında maruz kalmak sistemin bunlara karşı aşırı tepki vermesine neden olabilir. Bu da ilerleyen yaşlarda astımın önünü açabilir. Hem genetik hem de çevresel etkenlerin buluştuğu ortak nokta bağışıklık sisteminin dışarıdan gelen maddelere verdiği aşırı tepkidir. İnflamasyonun temel kaynağı burasıdır.

Çocuklar arasında erkeklerin astıma yakalanma oranı kızlardan yüksektir ama yetişkinlikte bu durum tam tersidir. Cinsiyetin ve cinsiyet hormonlarının astımda nasıl bir rol oynadığı henüz bilinmiyor. Rol oynuyor mu onu da bilmiyoruz. Etnik kimliğin ise bir önemi olduğu açık. Afrikan Amerikalılar ve Porto Rikolular diğer ırklara kıyasla astıma daha fazla yakalanıyorlar.

Hijyen Hipotezi

Bazı bilim insanları astımın nedeni olarak hijyen hipotezini öne sürmüştür. Tam olarak kanıtlanmasa da akla yatkın olduğu için ele alacağız. Temizlik imandan gelir diye bir atasözümüz var. Temizlik muhakkak çok gereklidir ama fazlası zarar verebilir. 21. yüzyılda sık sık el yıkamak ve temiz olmak daha sık vurgulanıyor ve toplumun zihninde daha çok yer ediniyor. Ebeveynler bebeklerini çok temiz kıyafetler ve hijyenik ev ortamında büyütüyorlar. Ancak bunun önemli bir sakıncası var. Aşırı hijyenik ortamlarda büyüyen çocuklar bundan birkaç on yıl önce büyüyen çocuklarla aynı mikropları almıyorlar. Çocuğun bağışıklık sistemi düşmanı tanıyamadan olgunlaşıyor ve ileri yaşlarda bu patojenlere karşı yetersiz kalıyor. Araştırmacılar bebeklikte mikroorganizmalar ile yeterince haşır neşir olmayan çocukların büyüdüğünde fazla hassas ve astım gibi hastalıklara daha yatkın olduğuna inanıyor.

Astımın Belirtileri ve Teşhisi

Astımın en yaygın belirtileri sürekli öksürmek, hırıltılı nefes almak, göğsün sıkışması ve nefes darlığıdır. Hastalar genelde sabah ve gece öksürmeye başlarlar. Gece başlayan öksürükler uyumayı da zorlaştırır. Tüm hastalar bu belirtileri yaşamayabilir veya bu belirtiler astıma işaret etmeyebilir. Astımdan şüphelenilen durumlarda hastanın akciğerlerini kontrol etmek için spirometre kullanılır ve hastanın muayenesi yapılır. Belirtiler zaman içinde değişebilir. Bazı insanlarda çok şiddetli ataklar olurken bazıları hafif belirtiler yaşar. Astım belirtileri çok şiddetli olan kişiler ölüm riski altındadır. Nefes darlığı gibi rahatsızlıklar çok şiddetli olduğunda hastayı ölüme sürükleyebilir. Uygun tedavinin hep el altında hazır bulunması gereklidir.

Atakları tetikleyebilecek veya kötüleştirebilecek çok etken vardır. Örneğin toz, hayvan tüyü, çiçek ve ağaç poleni hastaların en çok rahatsız oldukları alerjik maddelerdir. Bunların yanında sigara dumanı, kirli hava, oda spreyleri ve parfüm gibi kokular bazı kişileri rahatsız edebilir. Aspirin, bazı anti-inflamatuvar ve beta engelleyici ilaçlar da astımı tetikleyebilir. Yiyecek ve içeceklerdeki sülfit, üst solunum yolu enfeksiyonları, egzersizin de astımı tetikleyebildiği biliniyor. Bunların hepsinden uzak durmak gerekir. Uyku apnesi, reflü, psikolojik stres gibi rahatsızlıklar astımın belirtileri ile başa çıkmayı zorlaştırır.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş