Beyin Lobları Kaç Tanedir ve Görevleri Nedir?

Evrenin en karmaşık nesnesi ne diye sorsanız beyin derdim. Aslında bunu diyen çok insan var çünkü beynimizin ne yaptığını henüz anlayamadık. Dışarıdan bakıldığında da hiçbir ipucu vermiyor. Üstünde bir sürü kıvrımlar olan, yağlı bir organ yaşadığımız bunca duygu, düşünceyi nasıl oluşturuyor çözemedik. Ancak yüzyıllarca süren araştırmaların sonunda bir şeyleri aydınlatmaya başladık. Örneğin farklı işlevler farklı beyin lobları tarafından yürütülüyormuş. Gözümüzden giren ışık oradaki nöronlar aracılığıyla sinyallerini oksipital loba iletiyor ve etrafı görüyoruz. Bir olaya veya nesneye çok odaklandığımızda, plan yaptığımızda beynin ön lobu çok çalışıyor. Beyin lobları konusu insan davranışlarını ve zihinsel süreçlerini anlamak açısından çok önemlidir.

Beyin anatomisini lisedeki biyoloji dersinden hatırlıyor olabilirsiniz. Beyin lobları çok sayıda kitaba konu olmuş, farklı işlevleri olan bölgelerdir. İnsan beyninin en fazla yer kaplayan bölümü serebrumdur. Beyin dendiğinde herkesin aklına serebrum gelir ancak bir de beyincik vardır. Beyincik, serebrumdan farklı bir yapıdır. Maalesef Hürriyet gibi bir gazete bile beyinciği beyin lobları arasında gösteriyor. Beyin lobları sadece serebrumun içinde bulunur. Bunun yanında bir de beyin yarım küreleri (hemisfer) vardır.

Beyin loblarının sayısı kaynaklarda farklı sayılarda belirtiliyor. Temelde 4 lob vardır: frontal, temporal, oksipital ve parietal lob. Frontal lob beynin ön bölümünde bulunur. Temporal lob kulaklarımızın arkasında beynin iki yanında bulunur. Parietal lob beynin üst arka bölgesinde yer alır ve oksipital lob da beynin tam arka bölümünde bulunur. Beyinde temel olarak 4 lob vardır. Temel 4 loba ilave olarak insula da minor lob olarak geçer. Toplamda 5 lob vardır ama biz burada 4 lobtan bahsedeceğiz.

Beyin Lobları

Frontal Lob

Beynin ön bölgesinde yer alan frontal lob temporal lobun üstünde, parietal lobun önünde bulunur. Merkezi sulkus sayesinde parietal lobdan, Sylvian fissürü (lateral sulkus) sayesinde parietal lobdan ayrılır. Serebral korteksteki kıvrımlara girus, derin yarıklara da sulkus denir. Burada bunu da belirtelim. İstemli hareketlerimizin çıkış kaynağı olan birincil motor korteks frontal lobun arkadaki sınır bölgesi olan presantral girusta bulunur.

Sinirbilim tarihinde bir dönüm noktası olan Phineas Gage vakası frontal lobun ve korteksin çalışmadığında neler olabileceğini çok iyi gösterdi. 1848 yılında Gage ve arkadaşları barutla kayaları parçalarken yanlışlık kumu ve barutu sıkıştırdığı demir levye yüzüne saplandı. Sol gözünden girip beyninin ön bölümünü parçalayan demir levye Gage’i öldürmedi ama onda ciddi hasarlar yarattı. Bu kazadan sonra düzenli ve çalışkan Gage gitmiş, yerine serseri, sorumsuz bir Gage gelmişti.

Phineas Gage Vakası: Sinirbilimde Bir Dönüm Noktası

Frontal Lobun İşlevleri

Frontal lob genellikle üst düzey işlevlerin gerçekleştiği bölümdür. Üst düzeyden kastımız diğer canlılardan çok daha iyi yaptığımız idari işlevlerdir. Örneğin problem çözme becerileri, kişilik, huy, planlama ve mantıksal temellendirme gibi işlevler frontal lobda gerçekleştirilir. Frontotemporal demans gibi hastalıklarda frontal lob nöronları ölmeye başladığından bu hastalarda ilk görülen işaretler kişilik değişimidir.

Beyinde çok sayıda nörotransmitter kullanılır. Kullanılan nörotransmitterlerin miktarı ve çeşidi beyin lobları arasında farklılık gösterebilir. Glutamat ve GABA frontal lobda en çok kullanılan nörotransmitterlerdir. Glutamat nöronları aktive eder, harekete geçirir. GABA ise nöronların susturulmasını sağlar. Ayrıca dopaminin bağlandığı nöronların çoğu frontal lobda bulunur. Dopamin ödül duygusu, motivasyon, kısa süreli bellek ve planlamada önemli görevler üstlenir. Prefrontal korteksteki dopamin faaliyetini azaltan bir gen değişikliği kişilerin hafızalarının daha kötü çalışmasına yol açabiliyor.

Dopamin

Parietal Lob

Parietal lob beynin orta bölümünde oksipital lobun üstünde, frontal lobun gerisinde bulunur. Duyu nöronlarından gelen çeşitli his ve sinyallerin birleştirilip yorumlanmasından sorumludur. Beden duyu korteksi gibi duyu organlarından gelen bilgilerin işlendiği bölümleri barındırır. Hepimiz bildiği 5 duyu organından gelen bilgiler buraya gelir. Bununla birlikte proprioreseptör gibi iç organlarımızın durumunu algılayan reseptörler de parietal loba sinyal gönderir. Bir asansör aşağı inerken onun aşağı indiğini hissederiz. Gözümüz kapalı bir halde ayak baş parmağımızı tutabiliriz. Bütün bunlar proprioreseptörler sayesinde olur. Vücuttan beyne gelen duyu sinyalleri önce talamusa gider, buradan parietal kortekse aktarılır. Parietal lobun bazı alanları da dilin işlenmesinden sorumludur.

Oksipital Lob

Beynin arka tarafından yer alan oksipital lob beynin görsel bilgiyi işleme merkezidir. Büyük bir bölümünü görme korteksi oluşturur. Görme korteksi (visual cortex) çalışması nispeten daha kolay olduğu için sinirbilim alanında çokça araştırılmıştır. Dışarıdan gelen ışık gözde elektriksel sinyallere dönüştürülür ve optik sinirler vasıtasıyla birincil görme korteksinde işlenir. Birincil görme korteksine V1 alanı denir. V1’de işlenen sinyaller V2’ye aktarılır ve bu böyle devam eder.

Görme korteksinin her katmanında görme sinyallerinin farklı bir özelliği işlenir. V1’in haricinde gözden gelen sinyalleri işleyen çok sayıda bölge bulunur. Bunlar hareketi, rengi algılama, 3 boyutlu görüşü oluşturma, mesafeyi ölçme gibi farklı işlevlere sahiptir.

Temporal Lob

Temporal lob beynin yan taraflarında kulaklarımızın arkasındaki bölgedir. Çok sayıda farklı işlevi olan beyin bölgesine sahiptir.Duyguları düzenlemekle görevli bazı beyin alanları burada bulunur. Beynin hafıza merkezi hipokampus da temporal lobun orta kısmında yer alır.

Kulaklarımızın hemen arkasında yer alan birincil işitme korteksi kulaklarımızdan gelen işitme sinyallerini alır ve anlamlı bilgiye dönüştürür. Ses dalgaları kulak zarından geçtikten sonra iç kulakta elektriksel sinyallere dönüştürülür. Birincil işitme korteksi kulaklardan ve başka beyin bölgelerinden gelen sinyalleri alır ve duyduğumuz sesleri işlemeye başlar. Bunun yanında yüzleri algılamamızı sağlayan fusiform girusun (V4) bir kısmı temporal lobun diğer kısmı oksipital lobun içindedir.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş

Beyin ile İlgili 10 Tuhaf Gerçek

Kaynaklar

1. https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-anatomy/lobes-brain
2. https://www.verywellmind.com/the-anatomy-of-the-brain-2794895