Bipolar Bozukluk Genetiğimizde Olsa Bile Önlenebilir mi?
Bazıları doğuştan hayata 0-1 geride başlıyor. Ailenizde herhangi önemli bir hastalık varsa doktorlara göre o hastalığın sizde ortaya çıkma ihtimalini göz ardı etmemelisiniz. Diyelim ki ailemizde bipolar bozukluk yaşayan biri var. Bu kişi annemiz olsun. Genetiğimizde bipolar bozukluk genleri var diye biz de bipolar olacak mıyız? Beyin genetik riskleri yok etmek için ne yapıyor?
Yıllardır yapılan araştırmalar bize bipolar bozukluk ile ilgili çok şey öğretti. Ancak yeni bir çalışma bakış açımızı çok değiştiriyor. Şimdiye kadar bipolar rahatsızlığın genetik temellerinin çok önemli olduğunu düşünüyorduk. Eğer riskli genleriniz varsa ömür boyu bu rahatsızlığa yakalanma ihtimaliniz vardı ve bunu tamamen engellemenin bilinen bir yolu yoktu. Bipolar bozukluk kişinin ruh hali ve enerji seviyelerindeki anormal değişimlerle kendini gösteren bir rahatsızlıktır. Bilim insanlarının yaptığı son çalışmada gördük ki, beynimiz genetiğimizin üstesinden gelebiliyor. Çok yüksek risk grubunda yer alan kişilerde bile bipolar bozukluk tam anlamıyla önlenebiliyor.
Bipolar Bozukluk Genleri
Amerika’nın New York şehrinde Mount Sinai Hastanesi’nde yürütülen araştırmada kardeşlerden alınan bilgiler bipolar bozukluğun genetik kökenlerini incelemede çok yardımcı oldu. Erkek veya kız kardeşinden biri bipolar bozukluk yaşayan insanların bu rahatsızlığa yakalanma ihtimali ailesinde bipolar bulunmayan kişilerden 4 kat fazladır. Çok ciddi bir oran gerçekten. Bilim insanları henüz bir bipolar geni tespit edemediler. Rahatsızlığın nedeni genetik ve çevresel etkenlerin kombinasyonundan oluşuyor. Genlerin çok önemli olduğunu inkar edemeyiz ama genetik bu rahatsızlığı açıklamada tek başına yeterli olmuyor.
Araştırma ekibi genetik ve çevresel etkenleri bipolar bozuklukta ne kadar rol oynadıklarını merak etti. Öncelikle rahatsızlıktan etkilenen ve etkilenmeye kardeşlerde farkın çevresel değil genetik olduğunu varsaydılar. Eğer bir kardeş bipolardan etkileniyor diğer kardeş etkilenmiyorsa çevresel etkenlerin buna sebep olma ihtimali çok düşüktür. Çünkü kardeşler aynı ortamlarda büyüdüğü için aynı çevrede yaşıyorlar. Öncelikle beyin dokusunu incelemek için fMRI tekniğini kullanarak 78 hastayı incelediler. Ayrıca hastaların kardeşlerinden 64 kişi ve kontrol grubu olarak 41 sağlıklı kişinin de fMRI taraması yapıldı.
Beyin Taramaları Çok Şey Anlatıyor
Kardeşlerden alınan beyin taramaları çarpıcı sonuçlar verdi. American Journal of Psychiatry adlı dergide yayınlanan çalışmaya göre bipolar hastaların sağlıklı kardeşlerinin bazı beyin bölgelerinde hiperaktivite vardı. Özellikle beynin hiçbir şey yapmıyorken etkin olan olağan durum ağı (DMN) kardeşi bipolar olan sağlıklı kişilerde daha aktifti. DMN beynin çok sayıda bölgesiyle etkileşim içindedir ve prefrontal korteks, hipokampüs gibi bölgeleri kapsar.
İleri Okuma: Prefrontal Korteks Nedir?
DMN’deki bu hiperaktivite sadece sağlıklı kardeşlere özgü bir şeydi. Araştırmacılar beynin bunu kasten yaptığını düşünüyor. Genetik olarak geçen bipolar genlerin zararlı etkisini önlemek için DMN çok fazla çalışıyor. Bu şekilde beyin bipolar bozukluğa karşı direniyor.
Açıkçası DMN gibi çok önemli bir beyin ağının bipolar bozukluktaki rolünü anlamak bizim için çok büyük bir gelişme. Beyin kendi içinde psikiyatrik rahatsızlıklarla başa çıkmak için bir şeyler yapıyor. Ancak hâlâ daha neden bazı insanların bipolar olduğunu bazılarının ise sağlıklı kaldığını bilmiyoruz. Araştırmacılar yanıtın yine genlerde saklı olduğuna inanıyor. Bipolar ve sağlıklı akrabalar arasındaki genetik materyal çok farklı değil. Ancak gözden kaçırılan kritik bir şeyler olmalı. DNA’daki bazı faktörler bu genetik riskin rahatsızlığa dönüşmesine veya dönüşmemesine yol açabilir.
Genleri Bulursak Tedaviyi Buluruz
Ulusal Sağlık Enstitüsü’ne (NIH) göre bipolar bozukluk kişinin ruh hali ve hareketliliğinde sıradışı değişimlere neden olan bir rahatsızlıktır. Hastalar sıklıkla bu ruh hallerindeki değişimden dolayı günlük işlerini yapamazlar. Bugün yetişkin Amerikan nüfusunun yaklaşık %2.9’u bu rahatsızlıktan muzdariptir.
Araştırmacılar şimdi başka genetik elementlerin bipolar bozuklukta rol oynayıp oynamadığını bulmaya çalışıyorlar. Rahatsızlıkta rol oynayan genleri bulabilirsek tedavi süreçlerinde de çok büyük ilerleme kaydedebiliriz. Mount Sinai’deki bilim insanları bilgisayar egzersizlerini de kullanarak farklı tedavi yöntemleri araştırıyor.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
