Cüzzam Nedir, Nasıl Teşhis ve Tedavi Edilir?
Halk arasında insanları kötülemek için söylenilen bir söz vardır: cüzzamlı. Bu sözün tarihsel bir kökeni vardır. Neden insanlar gripli, tifolu diyerek aşağılanmaz da cüzzamlı diyerek aşağılanır? Cüzzam leprae mikobakterisinin neden olduğu uzun süreli bir enfeksiyondur. İlk zamanlar pek belirti vermez. Bu durum 5 ila 20 yıl arasında sürebilir. Vücutta sinirler zarar görmeye başlayınca ilk belirtiler de ortaya çıkmaya başlar. Zamanla ağrı hissetmeme, kol ve bacaklarda halsizlik, görme kaybı başlar.
Cüzzam insanlar arasında öksürükle veya sıvı yoluyla bulaşabilir. Örneğin, öksürdünüz ve elinizi yıkamadan bir yere dokundunuz. Aynı yere başka biri de dokunduğunda enfeksiyon ona da geçebilir. Ancak bulaşıcılık oranı sanıldığı kadar yüksek değildir. Cüzzamın görülme sıklığı fakir ve gelişmemiş bölgelerde daha yüksektir. Hastalığın bakteri sayısına bağlı olarak iki farklı alt türü vardır.
Cüzzam Belirtileri
Cüzzamın ilk belirtisi genellikle derinin solgun görünmesi veya pembelikler çıkmasıdır. Bu pembelikler ısıya ve ağrıya karşı çok hassas olabilir. Bazen el ve ayaklarda uyuşukluk görülebilir. Bunun nedeni sinirlerin yumak haline gelip doğru çalışmamasıdır. Eğer hastalık ilerlerse parmak ve tırnakların kısalmasına neden olan doku kaybı olabilir. El ve ayaklardaki kıkırdak yıkıma uğradığından dolayı parmaklar kısalabilir, deforme olabilir.
Hastalıktan etkilenen kişilerin %30’unda sinir hasarı görülür. Bu yüzden tedaviye mümkün olduğunca erken başlanmalıdır. Nöronlarda bir defa hasar oluştu mu geri döndürülemez. Zaman içinde bu hasarlar kalıcı his kaybına neden olur. Bu da enfeksiyonların, ülserin ve kemik bozukluklarının önünü açar.
Cüzzamın Nedenleri
Cüzzam hastalığına neden olan iki bakteri türü vardır. Bunlar M. leprae ve M. lepromatosis’tir. M. lepromatosis henüz 2008’de cüzzamlı bir hastanın cesedinde tanımlanmış bir mikobakteridir. M. leprae oksijenli solunum yapan, çubuk şeklinde bir bakteridir. Bu bakteriler bağımsız bir şekilde büyümek için gerekli genlere sahip değiller. O yüzden laboratuvarda yetiştirilemiyor. Bilim insanları cüzzam bakterilerini tanımlamakta ve çalışmakta çok zorluk yaşıyorlar. Ancak kültüre bağlı kalmadan moleküler genetik teknikleri ile cüzzamın nedeni araştırılabiliyor.
Şimdiye kadar araştırmacılar in vitro koşullarda cüzzamı çalışamadılar. Ancak hastalığa yakalanabilen farelerde ve armadillolarda birçok çalışma yapıldı. İnsan olmayan primatlarda da cüzzam görülebiliyor. 2016 yılında İngiltere’de bazı sincapların cüzzama yakalandığı bildirilmiştir. Bu vakalar ortaçağ Avrupa’sındaki cüzzam salgınının sincap kürkü ticaretinden kaynaklanabileceğine işaret ediyor. Ancak şu an için endişelenecek bir şey yok. Geçtiğimiz son 100 yılda sincaplardan insanlara bulaşan bir cüzzam vakasına rastlanmadı. Sadece 2015 yılında “armadillo ile seks” yapmaya çalışan bir kişiye cüzzam bulaşmıştır.
Cüzzamdan Korunmak İçin Ne Yapabiliriz?
Cüzzamdan korunmanın en etkili yolu cüzzamlı kişiler ile doğrudan temas etmemektir. Hasta birinin size doğru öksürmesi ciddi bir risk taşır. Cüzzamlı kişiler ile temasta bulunmanın hastalığın yayılmasını 5-8 kat artırdığı görülmüştür. Cüzzam fakir ve gelişmemiş yerleşim alanlarında daha sık görülür. Bağışıklık sistemini zayıflatan kötü beslenme gibi etkenler de cüzzamın yayılmasını hızlandırır. Sonuçta cüzzam bir enfeksiyon hastalığı olduğu için immün sistem merkezi bir rol oynar.
Cüzzamın cinsel yolla bulaşıp bulaşmadığı henüz bilinmiyor. Bakterilerin vücuttan iki çıkış yolu var. Biri deri, diğeri burundur. Derinin altında çok sayıda bakteri yaşar. Ufak bir yaralanmada bu bakteriler hemen dışarı çıkarlar. Burun akıntısı, hapşırık ve öksürük de hastalığın başlıca bulaşma yollarıdır. Bakterilerin vücuda en çok giriş yaptığı yerler de üst solunum yolu ve deridir.
Cüzzam Nasıl Teşhis Edilir?
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre cüzzamı teşhis etmek için bazı kriterler vardır. Bunların en önemlileri deri lezyonları ve belirli his kayıplarıdır. Deri lezyonları bir veya birden fazla olabilir. Genellikle deri pigmentlerinde azalma görüldüğünden pembe veya kırmızı bir renk görülür. Lezyon ile beraber his kaybının görülmesi önemlidir çünkü hastalıktan bağımsız lezyonlardan ayırmak gerekir. Kaslarda zayıflık ve his kaybı görülmezse lezyon cüzzama bağlı olmayabilir.
Çoğu cüzzamın belirtileri birbirine benzer ve doktorlarımız bu konuda bilgilidir. Burun akıntısı, göz kuruluğu, deri lezyonları, kaslarda zayıflık ve his kaybı cüzzamın en yaygın belirtileridir. Bunun yanında yüz derisinin kalınlaşması, burun kıkırdağının bozulması da görülebilir. Cüzzamlı erkeklerin testislerinde küçülme de görülebilir.
Cüzzam Tedavisi Nasıl Yapılır?
Cüzzam bir enfeksiyon hastalığı olduğu için tedavisinde antibakteriyel ilaçlar kullanılır. Az sayıda bakterinin olduğu vakalarda dapsone ve rifampisin kullanılır. Çok bakterinin olduğu vakalarda ise günlük dapson ve klofazimin rifampisin birlikte kullanılır. Bazı ilaçların kullanımı 6 aya kadar uzayabilir. En doğru tedaviyi hekiminiz belirleyecektir.
Cüzzamın tedavisinde çoklu ilaç tedavisi çok etkilidir ve ilk ayda enfeksiyonu yok edebilir. İlaçların takibi iyi yapılırsa sağlık açısından bir zararı yoktur. Şimdiye kadar bu ilaçlara direnç geliştirildiği görülmemiştir. Ne kadar güvenli olursa olsun tedavinizin doktor kontrolünde olması gerektiğini unutmayın.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3440852/
https://www.cdc.gov/leprosy/index.html