D Vitamini Eksikliği Beyni Nasıl Etkiliyor?

22 Şubat 2019 Çağlayan Taybaş

Ülkemiz çok güneşli olmasına rağmen birçok kişi D vitamini eksikliği yaşıyor. Bazılarımız yeterince güneşe çıkmıyor bazılarımız ise dengeli beslenmiyor. Avustralya’da Queensland Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar D vitamininin neden gerekli olduğunu bir kez daha gösterdi. Özellikle beyin sağlığı ve bazı patolojik vakaların önlenmesi için D vitamini alınması gerekiyor. D vitamini eksikliği olduğunda depresyon ve şizofreni gibi rahatsızlıklar daha kolay ortaya çıkıyor.

D vitamini yağda çözünen ve birkaç yiyecekte bulunan bir grup molekülün ismidir. Bu grubun en önemli üyeleri D2 (kolekalsiferol) ve D3 (ergokalsiferol) vitaminleridir. Kolekalsiferol ve ergokalsiferol yediğimiz besinlerden veya vitamin takviyelerinden karşılanabilir. Vücudun D vitamini ihtiyacının karşılanması için sürekli kolekalsiferol sentezi yapılır. Kolekalsiferol üretimi kolesterolün güneş ışığı ve bazı enzimler yardımıyla dönüştürülmesinden elde edilir.

D Vitamininin Görevleri

D vitaminin en önemli görevi kemik sağlığını korumaktır. Bunun için sindirim sisteminde kalsiyumun emilmesini kolaylaştırır. Kanda kalsiyum ve fosfat seviyelerinin düzenlenmesinde rol alır. Gelişme çağındaki insanlarda kemiklerin büyümesine ve şekillenmesine yardım eder. Bunlar temel görevlerdir. Ayrıca hücre büyümesinde ve bağışıklık sisteminde de rol alır. İnflamasyonu azaltmada etkilidir. Programlı hücre ölümü (apoptoz), hücre bölünmesi gibi olayları yöneten genlerin birçoğu D vitamini tarafından düzenlenir.

D vitaminin odak noktası hep kemik sağlığı olmuştu ama araştırmacılar şimdi yönünü beyne çevirdiler. Dünyada 1 milyardan fazla insan D vitamini eksikliği yaşıyor. Gerçekten çok ciddi bir sayı bu. Literatüre baktığımızda bilişsel işlevlerin de bu eksiklikten nasibini aldığını görüyoruz. Aslında kalsiyum, bir hücrenin çalışması için en önemli minerallerden biridir. Hücre içi sinyallemede kalsiyum “yap” emridir. Kas hücresinde salgılanması kasılmayı sağlar. Salgı hücresinde kalsiyumun serbest kalması dışarıya salgı üretimini tetikler. D vitamini eksikliği yüzünden kalsiyumun yeterince emilememesi çok sayıda hücreyi etkiler.

D Vitamini Eksikliği Beyin Plastisitesine Zarar Veriyor

Queensland Beyin Enstitüsü’nde çalışan Doç. Dr. Thomas Burne D vitamini eksikliğinin beyni nasıl etkilediğini araştırdı. Şimdiye kadar bu vitaminin beyin ile olan ilişkisini çok iyi anlayamadık. D vitamini yeterince alınmadığında bazı sorunlar ortaya çıkıyor. Ancak bu sorunların hangi mekanizmalar üzerinden doğduğu tam olarak anlaşılamadı. Rahatsızlıkların kökenine yönelik “neden” sorusuna yanıt alsak bile “nasıl” sorusu hala belirsizliğini koruyor.

Ekip uzun araştırmaların sonucunda D vitamininin perinöronal ağları etkilediğini buldu. Perinöronal ağlar yetişkin beyninde sinaptik plastisitenin kararlılığından sorumlu yapılardır. Onları hücre dışında bulunan bir grup molekül olarak tanımlayabiliriz. Perinöronal ağlar adından da anlaşılacağı gibi nöronların arasında bir ağ oluştururlar. Her bir beyin hücresinin diğeriyle kurduğu iletişimin sekteye uğramaması için çalışırlar. Nöral iletişim bozulduğunda beyinde çeşitli sorunlar görülmeye başlar.

Araştırmacılar fareler üzerindeki yaptıkları deneylerde bir grubun beslenme düzeninden D vitaminini çıkardılar. Diğer grup ise sağlıklı bir şekilde beslendi ve kontrol grubu olarak tutuldu. Fareler 20 hafta boyunca bu beslenme düzeninde kaldıktan sonra öğrenme ve hatırlama becerileri test edildi. Yapılan testlerde kanlarında D vitamini eksikliği olan farelerin bilişsel işlevlerinin daha kötü olduğu görüldü. D vitamininin bilişsel işlevler için gerekli olduğu bir kez daha ispatlandı.

Hipokampus En Çok Etkilenen Merkez

Dr. Burne ve ekibi farelerin beyin dokularını mikroskop altında incelemeye başladılar. Öğrenme ve hafızaya zarar veren şeyin ne olduğunu araştırıyorlardı. Hafıza denince ilk akla gelen bölge hipokampus olur. Burası bilgilerin belleğe alınması için kritik merkezlerden biridir. Hipokampus dokusunu incelediklerinde ekip, hücre dışında bulunan perinöronal ağların normalden daha küçük olduğunu farkettiler. Ayrıca bu bölgenin nöronları kontrol grubundakilere kıyasla daha az sayıda ve zayıf sinaps içeriyordu. D vitamini eksikliği sinapsların sayısını ve gücünü azaltmıştı.

Dr. Burne gördükleri sonuca dayanarak D vitamininin perinöronal ağların kararlılığını sağlamada önemli bir rol oynadığı çıkarımını yaptı. Kanda D vitamini seviyesi düştüğünde bu yapılar enzimler tarafından hemen ortadan kaldırılıyordu. Perinöronal yapıların kararlılığını kaybetmesi de sinapsların miktarını ve gücünü azaltıyordu.

D Vitamini Eksikliği Nöronların Desteğini Zayıflatıyor

Bir beyin bölgesinde asıl işi yapanlar nöronlardır. Nöronları glia hücreleri destekler ve tüm bu hücreleri saran çeşitli moleküller vardır. Yapbozun bir parçasını çıkardığınızda çeşitli sorunlar görülmeye başlar. Burada da hipokampustaki nöronlar perinöronal ağlar ile destekleniyor. D vitamini eksikliği olduğunda ise perinöronal ağlar zayıflıyor ve nöronları destekleyemiyor. Bunun sonucunda sinaps kalitesi düşüyor ve bilişsel işlevler hasar alıyor.

Bilişsel işlevler söz konusu olduğu için D vitamininin en çok etkilediği bölgelerden birisi hipokampustur. Bu bölgenin temel görevi hafızadır. Beyin plastisitesinde de en önemli görevlerden biri hipokampusun omuzlarındadır. Hipokampusun ihtiyaçlarından biri bile karşılanmadığında hemen bellek kusurları görülmeye başlanabilir. Hipokampusun kendi içinde de sağ yarım küredeki hipokampusun soldakinden daha hassas olduğu görülüyor. D vitamini eksikliği sağ yarım küredeki hipokampusu daha çok etkiliyor. Bunun neden böyle olduğunu henüz bilmiyoruz.

Doç. Dr. Burne beyin plastisitesinin azalması ve hipokampusta yaşanan sorunların şizofreniyi de etkileyebileceğini söylüyor. Şizofrenide ciddi bellek kusurları ve gerçeklik algısının bozulduğu görülür. D vitamini eksikliği ile beraber gelen hafıza sorunları da şizofreniyi şiddetlendirebilir. Araştırmacılar şimdi D vitamininin perinöronal ağları nasıl etkilediğini daha ayrıntılı çalışmayı planlıyor. Bilişsel işlev bozukluklarının ve bazı beyin patolojilerinin D vitamini eksikliği ile nasıl ortaya çıktığını çalışacaklar.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş