D Vitamini: Varlık İçinde Çekilen Yokluk

D vitamini insan vücudunda sentezlenebilen tek vitamindir. Hayati öneme haiz kalsiyum ve fosfor elementlerinin vücuttaki düzeylerini ayarlar. D vitamini düzeyleri, 21.yüzyılda beslenme ve sağlık teknolojisi son derece hızlı ilerlemesine rağmen düşük seyretmektedir. Ülkemiz güneş ışığından zengin olmasına rağmen, insanlarımızın D vitamini düzeyi düşüktür. D vitamini eksikliği, sessiz bir salgın şeklinde bir halk sağlığı sorunu olmuştur.

D vitamininin ön maddesinin yaklaşık %80-90’ı cildimizde üretilir. Kalan yüzde 10-20 lik kısım besinlerle alınır. Ardından önce karaciğerde 25 hidroksilaz enzimiyle,sonrasında böbrek tübül hücrelerindeki 1 hidroksilaz enzimi ile son işlevsel formu oluşur ve etki gösterebilir. Temelde bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimini sağlar.

Ülkemizde Güneş Işığı Oranı Yeterli

Ülkemiz kuzey yarım kürede 36. ve 42. enlemler arasında bulunmaktadır; bu da güneş ışınlarından ideal düzeyde yararlanılabilecek bir coğrafyada olduğumuzu gösteriyor. Buna rağmen ülkemizde D vitamin düzeyinin düşüklüğü şaşırtıcıdır. Bu düşüklüğü çözmenin yolu D vitamininden zengin beslenmeyle beraber, daha da önemlisi, güneş ışığından en doğru şekilde faydalanmamızdır. Güneş ışınlarından faydalanmak için en uygun vakit sabah saatleri ve saat 10.00- 15.00 arasıdır. Kısa kollu tişört, kısa pantolonu olan bir çocuğun günde yaklaşık 30 dakika süreyle dışarıda güneş ışığı altında kalması, yeterli düzeyde D vitamini sentezlenmesini ve depolanmasını sağlayacaktır.

Ev içinde yaşam, kapalı giyim tarzı, güneşin zararlı etkilerinden koruyucu yüksek faktörlü kremlerin gereksiz fazla kullanımı, mevsimsel değişiklikler gibi nedenlerle güneşi bol bir ülke olmamıza rağmen, adeta varlık içinde vitamin yokluğu yaşıyoruz.

Besinlerle birlikte alınan D vitamini, ince bağırsağın son kısmı olan ileumdan emilir bu yüzden Crohn hastalığı gibi bu bölgeyi tutabilen hastalıklar eksikliğine neden olabilir. Obezitede ise artan yağ dokuda depolanan D vitamini dolaşıma katılamayacağından diğer bir eksiklik nedenidir.

D Vitamini Eksikliği

D vitamini eksikliği çocuklarda rikets hastalığına, erişkinlerde de osteomalazi denilen çok ciddi kemik hastalıklarına yol açar. Raşitizm çarpık bacaklar, diş gelişiminde gerilik, kaslarda zayıflık yorgunluk görülür. Osteomalazi ise kaburga kemiklerinde, omurganın alt kısımlarında, bacaklarda ağrı, kas zayıflığı ve spazmları, kemiklerin kolayca kırılması şeklinde kendini gösterebilir.

Toplumumuzda bazı ebeveynler çocuklarına  “yürütücü”, “diş çıkarıcı”, “iştah açıcı” etkisi varmış gibi yanlış düşüncelerle bilerek veya bilmeyerek yüksek dozda vitamin takviyesi yapıyor. Vücutta aşırı biriken kalsiyum böbrekler başta olmak üzere birçok organa zarar veriyor. D vitamini reseptörü hücre içerisinde olan bir steroid hormondur ve genleri etkileyerek çalışır. Bu yüzden hekim kontrolünde çok dikkatlice kullanılmalıdır.

D vitamininin bilinen bu kemik kas sistemindeki klasik etkilerinin dışında birçok önemli farklı fonksiyonunun olduğu anlaşılmıştır. Yapılan in vitro ve in vivo çalışmalar göstermiştir ki D vitamini eksikliğinin ateroskleroza, hipertansiyona, tip 2 diyabete yol açan mekanizmaların tetiğini çektiğidir. 25(OH)D vitamin düzeylerinin obezite, metabolik sendrom ve diyabetle ters orantılı olduğu belirlenmiştir. Günümüzde vücuttaki D vitamin düzeyini gösteren en iyi test kandaki 25(OH)D vitamini ölçülmesidir.

D Vitamini Eksikliği Yorgunluğa Neden Olabiliyor

Müzmin yorgunluk hisseden kişilerde yapılan çalışmalarda, bu kişilerin de vitamin D düzeyi düşük bulunmuştur. Burada altta yatan mekanizma eksiklik sonucu, hücresel düzeyde mitokondriyal oksidatif kapasitenin azalmasıdır. Eksikliği günlük faaliyetlerimizi yapabilmemize bile engel olacaktır.

Kalp Damar Sistemine Olumlu Etkileri

D vitamini etkisini hücre içindeki reseptörlerine (VDR) bağlanarak yapar. Reseptörün olduğu her yerde etkilidir. Bağışıklık sistemi üzerine de önemli etkileri var. Çalışmalar göstermiştir ki, lenfosit hücrelerinden sitokin salınımını azaltır. Böylece antienflamatuar etkiyle, makrofajların köpük hücrelerine dönüşümünü durdurarak damar duvarını korur. Hem de aterosklerozun bir basamağı olan damar duvarındaki düz kas hücrelerinin çoğalmasını azaltır.

Çalışmalarda aktif D vitamininin kalp kası hücrelerinin relaksasyonunu hızlandırdığı ve kalbin diyastolik fonksiyonlarını iyileştirdiği gösterilmiştir.

Otoimmün Hastalıkları Engeller

D vitamini vücutta inflamasyonu engelleyici maddelerin (sitokinler) salgılanmasını azaltarak, antiinflamatuar etki gösterir. Aktif D vitamini bağışıklık sisteminin düzenleyicisi konumunda CD4 T hücrelerinin, regülatör T hücrelerine dönüşümünü artırır. Bunun eksikliği durumunda regülatör T hücrelerinin sayısı, aktivitesi azalır ve otoimmün hastalıkların gelişmesi hızlanır.

Kanserden Koruyucu Etkileri Olabilir

Aktif D vitamini, hücreler arası iletişimi güçlendirdiği için hızlıca kontrolsüz bölünmelerini engellemektedir. Damarlanmayı (anjiyogenez) azaltarak kanser hücrelerinin beslenmesini engeller. Beslenemeyen kanserli hücrelerde bir süre sonra yok olmaktadır. D vitaminin anti kanserojen etki gösterdiği hakkında çalışmalar sürmektedir ancak şu an kanser tedavisinde kullanılamazlar.                             

Ne Zaman Güneşlenmeliyiz?

Mart ekim ayları arasında, 10:00 -15:00 saatleri arası, güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde, ultraviyole B’den faydalanmak için en uygun zamandır. Bu saatlerde her gün ortalama 10-15 dakika koruyucu güneş kremi kullanmadan diz dirsek aşağılarını güneşlendirmek yeterli olacaktır. Esmer tenli kişilerin melanin denilen pigmenti daha fazla olduğu için, sarışınlara göre biraz daha fazla güneşlenmelidir.

Hangi Besinler D Vitamininden Zengin ?

Somon, uskumru, sardalya, ton balığı gibi yağlı balık türleri, yumurta sarısı, süt, brokoli, yeşil soğan, maydanoz, su teresi vitamin D yönünden zengindir ve tüketilmelidir. Ancak hiçbir besin tek başına günlük ihtiyacı karşılayacak kadar vitamin D içermemektedir. Bu nedenle güneş ışığı temel kaynaktır ve yeterince faydalanılırsa ilave D vitamini almaya gerek yoktur.

Sonuç olarak yaşlı nüfus ve riskli gruplar ön planda olmak üzere tüm toplumda D vitamini düzeyi taramalarının yaygınlaşması ve uygun takviyenin sağlanması bir halk sağlığı sorunu olarak ele alınmalıdır. Birçok metabolik olayda yer aldığı ortaya çıkan D vitamini düzeylerini artırmak için toplumsal bilinçlenme ve aydınlanma ön planda olmalıdır. Güneş en ucuz ve doğal vitamin kaynağıdır. Bir güneş ülkesi olan ülkemizde toplumun güneş ışığından faydalanabilmesinin teşvik edilmesi elzemdir.

Hazırlayan: Bartu Yiğit Çalık

Kaynaklar

Sinha A, Hollingsworth KG, Ball S, Cheetham T. Improving the vitamin D status of vitamin D deficient adults is associated with improved mitochondrial oxidative function in skeletal muscle. J Clin Endocrinol Metab 2013;98:509-13.

Thomas GN, Hartaigh BO, Bosch JA, Pilz S et al. Vitamin D Levels Predict All-Cause and Cardiovascular Disease Mortality in SubjectsWith the Metabolic Syndrome. Diabetes Care 2012; 35: 1158–1164

Griffin MD, Xing N, Kumar R. Vitamin D and its analogs as regulators of immune activation and antigen presentation. Annu Rev Nutr. 2003;23:117-145

Chiang KC, Chen TC. The Anti-cancer Actions of Vitamin D. AntiCancer Agents in Medicinal Chemistry 2013;13:126-39.

Manson JE, Mayne ST, Clinton SK. Vitamin D and prevention of cancer – ready for prime time? (perspective). N Engl J Med 2011;364:1385-1387.

Deeb KK, Trump DL, Johnson CS. Vitamin D signaling pathways in cancer: potential for anticancer therapeutics. Nat Rev Cancer 2007;7:684-700.

11. Chen S, Sims GP, Chen XX, et al. Modulatory effects of 1,25-dihydroxyvitamin D3 on human B cell differentiation. J Immunol 2007;179:1634-1647.

Krishnan AV, Feldman D. Mechanisms of the anticancer and anti-inflammatory actions of vitamin D. Annu Rev Pharmacol Toxicol 2011;51:311-336

Brewer LC, Michos ED, Reis JP. Vitamin D in atherosclerosis, vascular disease, and endothelial function. Curr Drug Targets 2011;12:54-60.

Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med. 2007;357:266-81. https://doi.org/10.1056/NEJMra070553

Rosen CJ. Vitamin D insufficiency N Engl J Med. 2011;364:248-54. https://doi.org/10.1056/NEJMcp1009570

Penna G, Adorini L. 1a,25-Dihydroxyvitamin D3 inhibits differentiation, maturation, activation, and survival of dendritic cells leading to impaired alloreactive T cell activation. J Immunol 2000; 164: 24052411

Adorini L. Intervention in autoimmunity: the potential of vitamin D receptor agonists. Cell Immunol 2005; 233: 115124