Demans Tedavisi Yaşlılarda Nasıl Olmalıdır?

8 Ocak 20199 Ocak 2019 Çağlayan Taybaş 0 yorum Alzheimer hastalığı, demans

Evrenin en çarpıcı gerçeklerinden biri hepimizin yaşlandığı ve bir gün öleceğidir. Yaşlanmak güzeldir öyle göründüğü kadar kötü değildir aslında. Yaşlanmayı güzel olmaktan çıkaran hastalıklardır. Yaşlı insanlarda en sık görülen rahatsızlıklardan biri demanstır. Alzheimer hastalığı gibi bazı demans türleri tedavi edilemezken bazıları tedavi edilebilir. Bu yazımızda yaşlı hastalarda demans tedavisi için neler yapılabileceğinden bahsedeceğiz. Demans belki tamamen ortadan kaldırılmasa da çok önemli ilerlemeler kaydedebiliriz.

Demansı tespit etmek hangi tür olduğunu belirlemek kolay bir iş değildir. Bir kişiye demans hastası demek için sayacağımız bilişsel işlevlerden en azından ikisinin hasarlı olması gerekir. Doktorlar demans tedavisi başlamadan önce hastaların bellek, dil, odaklanma ve problem çözme becerilerini test ederler. Ailede benzer vakalar olup olmadığı incelenir. Maalesef günümüzde herhangi bir laboratuvar testi kişinin demans olup olmadığını söyleyemiyor.

Demansın Teşhisi Nasıl Yapılır?

Az önce hastanın bilişsel işlevleri değerlendirilir ve en az ikisinin hasarlı olması beklenir demiştik. Bu işlevlerin değerlendirilmesi çok önemlidir. Bellek, oryantasyon, neden-sonuç ilişkisi kurma, dikkat ve dil becerileri ayrıntılı olarak test edilir. Bunun yanında refleksler, duyular ve denge hissi de kontrol edilir. Kişinin hangi becerileri daha çok zayıflamışsa tanı da ona göre koyulur. Doktorun koyduğu tanı Alzheimer hastalığı veya frontotemporal demans gibi demansın bir alt türü olacaktır. Demans tedavisi de koyulan tanıya göre yapılır.

Demans ve Alzheimer Hastalığı Arasındaki Farklar

Birçok vakada doktorlar beynin radyolojik taramasını görmek isterler. Bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntülemesi (MR) veya pozitron emisyon taraması (PET) teşhis konusunda çok yararlıdır. BT ve MR beynin herhangi bir dokusunda kanama veya sızma olup olmadığını gösterir. PET ise beyin faaliyetini ve beta amiloid plaklarının varlığını ortaya çıkarır.

Radyolojik görüntülemeler ve nöropsikolojik profile bakıldıktan sonra doktor kan değerlerini de görmek isteyebilir. Tiroid hormonları ve biyokimya değerleri beyin işlevi konusunda çok aydınlatıcı olabilir. Özeğin B12 vitamini eksikliği veya tiroid bezinin yeterince çalışmaması bilişsel işlevleri çok etkiler. Nadir de olsa omurilik sıvısı da incelenebilir.

Demans Tedavisi Nasıl Yapılmalı?

Çoğu demans türünün kesin bir tedavisi yoktur ama belirtiler ile başa çıkmanın yolları vardır. Burada kesin bir demans tedavisi aramak yerine demansı nasıl yönetebileceğimizden konuşacağız. Yaşlanmak başlı başına beyni çok yıpratan bir etken. Bunun yanına çeşitli hastalıklar, stres gibi şeyler de eklenince beyin bunlarla başa çıkamaz oluyor. Demans halk dilinde bunama olarak biliniyor. Birçok insanda görülmesine rağmen tıptaki ismi çok kullanılmaz. Demans tedavisi için elimizde çeşitli ilaçlar, terapiler ve tavsiyeler var. İlaçlardan başlayalım.

Demans Tedavisi için Kullanılan İlaçlar

Doktorlar demansı kontrol altında tutmak ve geriletmek için bazı ilaçlar kullanılır. Bunlardan başlıcaları kolinesteraz inhibitörleri ve nörotransmitter düzenleyicilerdir. Kolinesteraz inhibitörleri (Aricept, Exelon, Razadin) bellek ve karar vermede görevli kimyasal moleküllerin miktarını artırır. Çoğunlukla Alzheimer hastalığında reçete edilse de vasküler demans, Parkinson hastalığının tedavisinde de kullanılır. Hastalarda bulantı, kusma ve ishal gibi yan etkiler görülse de faydasının yanında yan etkiler çok hafif kalıyor.

Demans için kullanılan diğer bir ilaç Memantin (Namenda) glutamatın faaliyetini düzenleyerek öğrenme ve belleği tamir etmeye çalışıyor. Glutamat beyinde en çok kullanılan uyarıcı nörotransmitter maddedir. Bazı vakalarda memantin yukarıda bahsettiğimiz kolinesteraz inhibitörler ile kullanılır. Etkili olduğu ispatlanmış bir ilaçtır. En yaygın yan etkisi ise baş dönmesi hissidir.

Bunların haricinde kişiye özel belirtilerin ortadan kalkması için ilaçlar da yazılabilir. Örneğin uykusuzluk çeken birine pasiflora gibi bir ilaç yazarak rahat uyuması amaçlanabilir. Bunların reçetelendirilmesi sizin durumunuza göre doktor tarafından belirlenir.

Uygulanabilecek Terapiler

Terapi deyince hemen sizi bir divana yatırıp “anlıyorum, hmm, anlıyorum” diyen birini gözünüzde canlandırmayın. Demans tedavisi ve yönetiminde çeşitli terapiler çok önemli rol oynar. Çevreyi değiştirmek, hastanın günlük hayatta sorunlarla nasıl başa çıkacağını öğrenmesi elzemdir. Bu yöntemler ilaç gerektirmediği için yan etkisi de yoktur.

Demans hastalarına uygulanan terapilerin başında iş terapisi yer alır. Terapist burada evi nasıl daha güvenli hale getirebileceğinizi ve basit işleri daha kolay yapmanızda size yardım eder. Telefona daha kolay ulaşmak, eşyaları hatırlamayı kolaylaştıracak şekilde yerleştirmek hastaların çok işine yarar. Düşme riskini ve kaza olasılığını mümkün olduğunca azaltmak için de evin yeniden tasarlanması gerekebilir.

Hastaların unutkanlık ve odaklanamama sorunları olabilir. Bunun için çevredeki dikkat dağıtıcı unsurları asgari seviyeye indirmeliyiz. Gürültünün bize hiçbir faydası yok. Hastayı gürültülü ortamlardan uzak tutmalıyız. Hastaların ne zaman yardıma ihtiyacı olacağı belli olmaz. Evlerinin güvenlik sistemi olmalı ve kolayca ulaşabilecekleri bir telefon veya bir komşu bulunmalıdır. Hastaların işlerini kolayca yapmaları için bunlar adım adım planlanmalıdır. Bu konuda da bir terapist çok yardımcı olabilir. Yapılandırılmış bir görev listesi kişinin işlerini daha kolay yapmasını ve özgüveninin artmasını sağlayabilir.

Demans Tedavisi için Evde Uygulanabilecekler

Demansın belirtileri ve hastanın davranışsal sorunları zaman içinde artabilir. Birey ile ilgilenirken bazı hususlara dikkat etmekte yarar var. Örneğin hastanın etrafındaki kişilerin iletişim esnasında göz teması kurması çok önemlidir. Cümleleri yavaş yavaş söyleyerek karşımızdakinin anlamasını beklemeliyiz. Anlayışı kolaylaştırmak için jest ve mimiklerden yararlanmalıyız.

Hastaların düzenli yürüyüşe çıkartılması ve egzersize teşvik edilmesi gerekir. Spor ve egzersiz beyne daha fazla oksijen ve glikoz gitmesini sağlar. Bilişsel işlevleri iyileştirerek hayat kalitesini artırır. Beynin yanında kalp damar sağlığını da güçlendirir. Sağlıklı insanlarda yapılan araştırmalar egzersizin demans riskini azalttığını gösteriyor. Alzheimer hastalığının ilerleyişini yavaşlayabilir ve depresyon belirtilerini de azaltabiliyor.

Demans tedavisi için en çok önerilen şeylerden biri beyni sürekli faal tutmaktır. Bunun için hastaların sevdikleri etkinlikleri yapması önerilir. Şarkı söylemek, yemek yapmak, örgü ve el işi çok güzel, keyif verici faaliyetlerdir. Bunlar aynı zamanda beynin aktif olarak çalışmasını tetikleyeceği için hastalığın ilerlemesini de yavaşlatabilir. Ayrıca hastayı pozitif düşünmeye yönlendirmek de demansa çok iyi gelir.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş