DNA’nızdaki Diyabet

17 Şubat 2017 Damla Uludağ

Diyabet yaşam standartlarımızı önemli ölçüde etkileyen bir sağlık problemidir. Bir tane baklava yemek için uzun süre düşünüp, ”Ah hayır o baklavayı yememeliyim! ” diyerek elimizi o tabaktan çekmemiz gerekebilir. Çünkü vücudumuzda bulunan pankreas, insülini gerektiği gibi kullanamamaktadır ve bu da bizim yaşamımız boyunca kaç tatlı tabağından elimizi çekeceğimizin sinyallerini verir.

Birçok genetik mutasyon tip 2 diyabet ile ilişkilendirilmiştir, ancak net bir genetik imza ortaya çıkmamıştır. Şimdi yeni sonuçlar, birden fazla genetik kusurun aynı hastalığa neden olabileceğini açıklayabilir: Pankreasta ki bazı hücreler genlerini ”okuma” biçimini değiştiriyor gibi görünüyorlar.

Diyabet Yaşam Tarzıyla mı Alakalı?

Neden bazı insanlarda tip 2 diyabet görülüyorken, aynı yaşam tarzını yaşayan kişilerde görülmüyor? Yıllardır bilim insanları bu gizemi çözmeye çalışmışlardır. Bazı insanlarda hastalığa yakalanma riskini artıran ve yüksek kan şekerine karşı onları koruyan 80’den fazla küçük DNA farklılığı bulunmuştur.

Şimdi, bir araştırma ekibi birden fazla genetik kusurun aynı hastalığa neden olabileceğini açıklayan bir keşfe imza attılar. Diyabetle bağlantılı bazı genetik kusurların ortak olduğu bir durum tespit edildi. Bu durum pankreastaki belirli hücrelerin genlerini “okuma” biçimini değiştirmiş olduğuydu.

Bu keşif sonunda diyabet için daha da kişiselleştirilmiş tedavilere ışık tutulabilir. Ancak şu an için, tip 2 diyabet bağlantılı birçok DNA değişikliklerinin aynı DNA okuma molekülüyle ilgisi olması ilk ve oldukça heyecan verici bir kanıttır. Şeker hastalığına bağlı birçok DNA değişikliğinin, RFX’in adacıklar adı verilen pankreas hücresi kümelerinin genomlarında ki özelleşmiş bölgelere bağlanma kabiliyetini etkilediğini bildirdiler. Bu da hücrelerin önemli işlevleri yerine getirme yeteneğini değiştiriyordu. Düzenleyici Faktör X veya RFX olarak adlandırılan bu faktörler, bir dizi gen için ana düzenleyicidir.

Diyabet Hormonları

İnsülin ve glukagon dahil olmak üzere, sağlıklı insanlarda kan şekeri dengelemesi yapan hormonlar vardır. Şeker hastalığı olan insanlarda bu süreç ters gider ve uzun yıllar boyunca gelişebilecek bir dizi sağlık problemi ile sonuçlanır. Stephen CJ Parker, “Tip 2 diyabet riskini artıran ince DNA’nın imla hatalarının çoğunun, pankreasta ki adacık hücrelerinde ortak bir düzenleyici dil bilgisine zarar verdiğini gördük” diyor ve ekliyor: “RFX muhtemelen hatalı yazılmış kelimeleri okuyamıyor. Bu düzenleyici dil bilgisinin bozulması Tip 2 diyabetin genetik riskinde önemli bir rol oynamaktadır” açıklamasını yapıyor.

112 kişiden izole edilen pankreastaki adacık örneklerinden DNA’yı kapsamlı bir şekilde incelemişlerdir. Sadece DNA dizilerinde değil, aynı zamanda epigenetik faktörler tarafından DNA’nın paketlendiği, değiştirildiği keşfedildi. Ayrıca genlerin ne sıklıkta okunup kopyalanacağını gösteren gen ekspresyonu ürünlerinin düzeyleri arasındaki farklılıkları karakterize etmişlerdir. Bu, RFX ve diğer transkripsiyon faktörlerinin paketlenmiş DNA üzerinde işlerini yaptıktan sonra bıraktıkları “ayak izlerini” izlemelerine izin vermiştir.

RFX ve diğer faktörler direkt olarak hücresel bir iş yapan, proteini kodlayan bir gen bölümüne bağlanmaz. Aksine, genin yakınında bulunan DNA’nın bir bölümüne bağlanırlar. Ancak Tip 2 diyabetle bağlantılı genetik değişiklikler olduğunda, bu bölüm bozulur ve RFX gerektiği gibi bağlanamaz.

RFX Mutasyonları

Her DNA değişikliği bu bağlanmayı farklı bir şekilde değiştirebilir. Bu da tip 2 diyabet riskini veya kan şekerinin düzenlenmesini daha farklı etkiler. Fakat bu değişikliklerin çoğunun ortak faktörü, pankreas adacıklarının hücrelerinde RFX’in bağlanacağı tahmin edilen alan üzerindeki etkisidir. Araştırmacı Parker, ”Bu genomun – gerçek DNA dizisinin – epigenomu veya gen ifadesini etkileyen faktörleri nasıl etkilediğini gösterir.” açıklamasını yapmıştır.

Araştırmacılar, her yıl doğan bir avuç bebeğin diyabetin ölümcül şeklinin RFX mutasyonlarıyla ilişkili olabileceğini belirtti. Mitchell-Riley sendromu adı verilen bu hastalık, yenidoğan diyabeti ve hatalı biçimlendirilmiş pankreasları içerir. RFX’in bir biçiminde nadir bulunan otozomal resesif geçişe neden olduğu bilinmektedir.

Gün geçtikçe diyabet hakkındaki gizemleri çözmek için çalışmalar devam ediyor. Diyabetin etkilerini tamamen bu problemi ortadan kaldıracak bir tedavi gelişene kadar en aza indirmeye çalışmalıyız. Doğru beslenme, ilaçların düzenli kullanımı ve egzersiz gibi çeşitli etkenler bizlere yardımcı olacaktır.

Hazırlayan: Damla Uludağ