Enterik Sinir Sistemi Nedir? Neden Bu Kadar Önemli?

29 Mart 2016 Çağlayan Taybaş

Enterik sinir sistemi, ağızdan başlayıp bağırsaklara kadar uzanan sinir sistemidir. Temel görevi vücutta sindirim işlevlerini takip etmek ve düzenlemektir. Sindirim sistemini baştan başa kaplamıştır. Yemek yerken çiğneme hareketini bilinçli bir şekilde yaparız. Ancak yemek borumuzdaki refleksileri kontrol edemeyiz. Bu refleksleri enterik sinir sistemi yönetir. Mide ve ince bağırsağın peristaltik hareketleri isteğimiz dışında gerçekleşir. Bunun gibi çok sayıda istemsiz çalışan kasın denetimi bu sistemin altında gerçekleşir. Enterik sinir sistemi sindirim ile ilgili her konuda bilgi toplar. Gerekli ani müdahaleleri gerçekleştirir, kan akışını düzenler ve beyne bilgi verir.

Enterik sinir sistemi, çevresel sinir sisteminin beyinden bağımsız çalışabilir. Nöral devre uzantılarıyla sinir sisteminin bölgesel faaliyet gösteren tek parçasıdır. Merkezi sinir sistemi ile çift yönlü şekilde çalışır. Sindirim olaylarını kontrol etmek ve yönetmek için iki sistem koordineli bir şekilde çalışıyorlar. Bu yönüyle enterik sinir sistemi ikinci beyin olarak adlandırılır. Görevleri beyne kıyasla çok kısıtlıdır ama bölgesel olarak çok kritik roller üstlenir.

Enterik Sinir Sistemi Nasıl Bir Yapıya Sahiptir?

Enterik sinir sistemi binlerce küçük gangliayadan oluşur. Bu gangliyalar sindirim sisteminin her yerine dağılmıştır. Yemek borusu, mide, ince ve kalın bağırsak, pankreas ve daha birçok sindirim organının duvarlarında yer alır. Nöronların uçları tüm sindirim sistemini ağ gibi sarmıştır. Kasların hareketi, kan dolaşımı, organların faaliyeti aralıksız izlenir. İnsanların enterik sinir sisteminde 200 ila 600 milyon arasında nöron bulunur. Bu neredeyse omurilikteki kadar nöron demek.

Gangliyaların içinde nöronlar ve glia hücreleri bulunur. Bu hücreler birçok açıdan merkezi sinir sistemindeki nöron ve glialara benzer özelliklere sahiptir. Aradaki tek fark merkezi sinir sisteminde kan beyin bariyeri vardır. Enterik sinir sistemi herhangi bir bariyer ile korunmaz. Dışarıdan gelebilecek darbelere karşı daha hassastır ama bu çok önemli bir sorun teşkil etmez.

Vagus Siniri Enterik Sinir Sisteminin En Önemli Elemanlarından Biridir

Sindirim sistemi çok sayıda organdan oluşan karmaşık bir yapıdır. Her gün yemek yer, bir şeyler içeriz. Hele bazılarımızın ağzı hiç boş durmaz. Hal böyle olunca enterik sinir sistemi de çok fazla yapıyla iç içe girmiş bir halde sürekli bilgi alışverişi yapar. Sinir sisteminin parasempatik ve sempatik kısımlarından sürekli bilgi alır. Sindirim sistemini bu bilgilere göre düzenler. Örneğin ağzımıza bir çikolata attığımızda enterik sinir sistemi hemen harekete geçer ve mide ile bağırsakları hazırlar. Özellikle vagus siniri vasıtasıyla enterik, merkezi ve çevresel sinir sistemi arasında yoğun bir bilgi trafiği vardır.

Ağızdan başlayıp anüse kadar giden sindirim yolunda çok sayıda hormonal sinyal mekanizması yer alır. Sindirim sisteminin işlevleri bu endokrin venöral yapıların denetimi altında yürütülür. Bunun yanında bağışıklık sistemi de enterik sinir sistemi ile yakın ilişki içindedir.

Farklı Nöronlar Farklı İşlevler

Sindirim sisteminde çok fazla sayıda insan hücresi ve bakteriler bulunur. Enterik sinir sisteminde sindirim organlarını yönetmek için 20 tip nöron vardır. Bu nöronlar morfoloji, nörokimyasal özellikler, hücre fizyolojisi ve görevlerine göre sınıflandırılmıştır. 20 tür hücre başlıca 3 kategoride incelenebilir. Bunlar birincil getirici nöronlar (afferent nöronlar), ara nöronlar ve motor nöronlardır. Getirici nöronlar vücutta duyu nöronları gibi görev alırlar. Organların fizyolojik durumu hakkında sürekli bilgi toplar.

Çok yemek yediğinizde midenizde bir doluluk hissedersiniz. Yiyecekler mide duvarına baskı yapar ve bu baskı getirici nöronlar tarafından algılanır. Bu baskıya yanıt olarak hemen peristaltik hareketlerde, kan akışında değişiklikler yapılır. Ara nöronlar getirici nöronlardan aldıkları bilgiyi diğer nöronlara iletmekten sorumludur. Bunlardan motor nöronlar emredilen işlevin gerçekleşmesini sağlar. Motor nöronları kendi içinde de birçok sınıfa ayrılır. Kas motor nöronları kasları kontrol eder. Salgılamada görev alanlara sekretomotor nöronlar denir. Vazodilator nöronlar damarları kontrol eder. Hem damar hem de kaslarda etkili olan sekretomotor/vazodilator nöronlardır.

Sindirim organlarının çevresinde çok sayıda kas bulunur. Çünkü yiyeceklerin sürekli bir organdan diğerine taşınması gereklidir. Önce ağızda çiğnemeyle başlayan yolculuk yemek borusuna, oradan mideye ve bağırsaklara kadar uzanır. Bu yolculukta besinler her organda farklı işlemlere tabi tutulurlar. Kasların kasılması ve gevşemesi, özellikle mide ve ince bağırsakta çok önemlidir. Kasılma ve gevşeme hareketleri birçok nörotransmitterin beraber çalışması ile gerçekleşir. Asetilkolin, taşikinin, nitrik oksit, vazoaktif bağırsak peptidi ve ATP bunlardan bazılarıdır.