Işık Beynimizi Nasıl Etkiliyor?
Işığın beynimiz üzerinde güçlü etkileri olduğu ve bizim sağlığımız için çok önemli olduğu uzun bir süredir biliniyordu. Işığın sadece görme ile ilgili değil, bunun dışında çok sayıda daha işlevi var. Örneğin, 24 saatlik gece gündüz döngüsü olan sirkadyen ritminin düzenlenmesinde Işık kilit rol oynuyor. Ayrıca uyanık kalmamız için güçlü bir uyaran olan ışık uykunun olumsuz etkisiyle başa çıkmamıza yardım eder.
Işığın bize sağladığı bu olumlu etkilerin altında yatan sebep henüz bilinmiyor, ancak son 10 yılda bilim insanları gözde bulunan ışığa duyarlı melanopsin adlı yeni bir hücre çeşidi belirlemeyi başardı. Bu fotoreseptör hücreler ışık bilgisini beyindeki ilgili görsel olmayan bölgelere aktarmada çok önemli bir görev üstlenirler.
Işık, Biyolojik Saati Düzenlemede Kritik Rol Alıyor
Hayvanlar üstünde yapılan araştırmalara göre, bu fotoreseptörlerin yokluğunda beynin görsel olmayan işlevleri bozuluyor ve biyolojik saatin düzenlenmesi aksıyor. Melanopsin fotopigmetleri gözdeki diğer hücrelerden çok farklıdır ve en fazla mavi ışığa karşı hassasiyet gösterir.
Melanopsinlerin insandaki görevlerini tam olarak tespit etmek şu an mümkün değil ama Belçika’da Liege Üniversitesi ve Fransa’da ki INSERM Kök Hücre ve Beyin Araştırma Enstitüsü melanopsinin insanlarda bilişsel işlevlerdeki görevleri hakkında bazı ipuçları yakalamayı başardı. Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) tekniğiyle yapılan incelemelerle araştırmacılar devam eden bir bilişsel görevi gerçekleştirmek için gereken ışığın kişinin daha önceden maruz kaldığı Işık rengine bağlı olduğunu buldular.
Fotik Hafıza
Araştırmada 16 genç ve sağlıklı katılımcıya bir test ışığına maruz bırakılarak işitsel bir görev verilmiştir. Turuncu ışığa 1 saat daha erken maruz bırakılan katılımcılar test ışığından daha fazla etkilenmişlerdir. Melanopsin hücrelerinin test ışığından önce 1 saat turuncu ışığa maruz kalmaları test ışığının etkisini arttırmıştır. Aynı işlem turuncu Işık yerine mavi Işık ile yapıldığında tersi bir sonuç alınmıştır. Önceki ışığın sonraki ışığa etkisi fotik hafıza olarak adlandırılır ve melanopsin hücrelerine özgü bir özelliktir.
Melanopsin hücrelerinin bulunduğu başka bir canlı türü omurgasız hayvanlardır. Melanopsinin bu özelliğiyle insanlarda omurgasız canlılara benzer ışığa duyarlı mekanizmalar bulunabilir. Belki bu insan kronobiyolojisinin neden ışığa bağlı olarak evrimleştiğini de açıklayabilir.
Işık Bilişsel İşlevleri Etkiliyor
Elde edilen bulgular ışığın bilişsel beyin işlevleri açısından önemini bir kez daha gösteriyor ve gözde bulunan melanopsinin bilişsel işlevlere olan katkısını gözler önüne seriyor. Gün boyunca gözlerimizden giren Işık miktarındaki değişiklik fizyolojimizde bazı değişimlere sebep oluyor. Işığın kullanılması ve diğer işlemleriyle ilgili süreçler de bilişsel performansımızı en iyi seviyeye çıkarmak için kullanılıyor.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
- http://www.sciencedaily.com/releases/2014/03/140310152023.htm
- Sarah Laxhmi Chellappa, Julien Q. M. Ly, Christelle Meyer, Evelyne Balteau, Christian Degueldre, André Luxen, Christophe Phillips, Howard M. Cooper, and Gilles Vandewalle. Photic memory for executive brain responses. PNAS,