Kimdi bu Neandertaller?

Aynı atadan evrildiğimiz ancak atamız değil de kuzenlerimiz olan Neandertaller günümüzden 500.000 yıl önce Avrupa ve Ortadoğu’da evrimleşmişlerdi. İnsan yani Homo Sapiens de Neandertaller ile aynı yıllarda ancak farklı coğrafyada yaşadılar. Sapiensler Doğu Afrika’da evrimleşti. Daha sonra Neandertaller’in bulunduğu coğrafyaya gelerek bu cinsler birbiriyle çiftleşebildi. Günümüzden 30.000 yıl önce ise Neandertaller’in yok olduğunu biliyoruz ancak nasıl ve ne şekilden ortadan kalktıkları gizemini koruyor. Bilim adamları, paleontologlar, arkeologlar biz Sapiensler’in bu türü yok edebilmiş ihtimali üzerinde duruyor iken kimisi de Sapiens ve Neandertaller’in çiftleşmesi sonucunda onların yavaş yavaş, zamanla asimile olarak yok olduğunu söylüyor. Kimi araştırmacılarda buzul çağında yaşayan Neandertaller’in değişen iklim koşullarına uyum sağlayamayarak yok olduğunu ileri sürüyor. Neandertaller ile karşılaştığımız ilk noktanın Mezopotamya olduğu ileri sürülüyor olsa da bu da gizemini koruyan bilgilerden bir tanesi. Hikâyenin oldukça kısa özeti bu şekilde.

Sapiensler Neandertal Geni Taşıyor mu? 

Bu konuda karşıt teoriler olmasına karşın sadece Neandertaller’e ait bir takım genler özellikle Avrupa’da yaşayan insanların genomunda % 0,2 ila 0,4 oranında Neandertal geni bulunduğu iddia edildi. Eğer gerçek buysa, bugünkü Asyalılar saf Sapiens değil Sapiens ve Neandertaller’in karışımıdır. Buna karşılık bazı teoriler diğer insan türlerinin farklı anatomileri olduğunu, farklı çiftleşme ve hatta farklı vücut kokuları olduğunu ileri sürerek birbirlerine cinsel ilgi duyma ihtimallerinin düşük olduğunu söylüyor. Bu yüzden iki tür birbirinden tamamen ayrışmış bir biçimde var oldular ve Neandertaller ile birlikte onların genleri de yok oluşa sürüklendi. Bu teoriden yola çıkarsak eğer Sapiens diğer türlerle hiç karışmadan varlığını sürdürerek bugünkü insan haline geldi. Eğer gerçek bu şekilde ise günümüzdeki insanlarının tamamı yani bizler “Saf Sapiensler”iz. Ancak yapılan araştırmalar ve fosillerden elde edilen sonuçlar modern Ortadoğu ve Avrupa insanı DNA’sının yüzde 1 ila 4’ünün Neandertal DNA’sı olduğu ortaya çıktı. 

Biraz da Neandertal Anatomisi 

Neandarteller Sapiensler’den daha güçlü ve kaslıydı. Düz ve dışa çıkık bir kafatası, geniş bir alın yapısı ve büyük bir burunları vardı. Yukarıda ki görselden hareketle bu türün burunlarının ne denli büyük olduklarını görebilirsiniz. Neandertal hakkında bildiklerimiz yalnızca şu ana kadar tamamlanmış 30’dan az iskelet sayesinde olabildi. Bu iskeletler incelendiğinde çok sert yapılara ve aşırı geniş vücutlara sahip oldukları gözlemlendi. Araştırmalardan elde edilen sonuçlar bugün ki insanlardan 2 misli güçlü olduklarını gösteriyor. 

Neandertaller buzul çağında doğmuşlardı. Belki de bu kadar sert ve güçlü vücutları olmasaydı türleri o kadar uzun süre ayakta kalamayabilirdi. Buzul çağında yaşamak demek o dönemin yırtıcı hayvanlarıyla -ki bunlar ayılar kurtlar olabilir- tehlikeli iklim koşullarıyla, sert geçen soğuklarla  mücadele etmek demekti. Sert iklime uygun sert bir beden Neandertallerin tehlikelerle dolu bu dünyada yüz yıllarca yaşamasına olanak sağladı.

Çocuk, yetişkin, kadın hiç fark etmez genetikleri ve DNA dizilimi bu şekilde oldukları için aşırı geniş vücutları olduklarından bahşetmiştim. Bunun yanı sıra oldukça geniş omuzları, tıknaz kolları ve bacakları vardı. Bütün ayrıntılarıyla buzul çağına adapte olmuşlardı. Beyinlerinin nasıl çalıştığına dair ne yazık ki henüz bir bilgi yok. Beyinlerinin nasıl çalıştığına dair bilgileri davranışlarından yola çıkarak arkeolojik kalıntılar vasıtasıyla çözebiliriz. 

Ateş

Neandertaller ateşi evcilleştirmekte ustaydılar. Yapılan araştırmalar Neandertallerin ateşi soğuk havalarda vücut ısılarını korumak veya ateşin üzerinde avladıkları hayvanların etini, kabuklu yemişleri pişirmek üzere kullandıkları tahmin ediliyor; tabii ki ateşin etrafında toplanıp şarkı söylemiyorlardı. 

Neandertallerin ateşi günlük olarak kullandıklarını yapılan arkeolojik kalıntıların incelenmesi ile biliyoruz. Ateşi yaktıkları yerde ikinci bir kez ateş yakmıyorlar bu iş için başka bir alanı kullanıyorlardı. Ateşi yaktıkları yerde bir takım izler, yedikleri etlerin kemikleri bulunuyordu. Bu kemikler genelde avladıkları hayvanların kemikleri oluyordu. 

Bu Kadar İlkel Bir Tür Senelerce Nasıl Ayakta Kalabildi? 

Alet

Bunun cevabını Amerikalı bilim adamları alet yapmak şeklinde cevaplıyor. Neandertaller kayaları yontup çabuk  iş gören ve kullanışlı aletler ortaya çıkarıyorlardı. Bu konuda oldukça iyilerdi. Bir kayayı yontup belki de avlamak  için sivri bir uç, ustura keskinliğinde bir şey elde etmek oldukça beceri gerektiren bir işti. Vücut yapılarının bir taşı yontmak konusunda güçlü olduğunu düşünüyorum. Asıl beceri o sivri ucun bir canlıya zarar verebileceğini, bu şekilde hayvanları avlayabileceklerini bilmeleriydi. Onlar için alet hayatta kalmak ile açlık arasındaki ince çizgiyi anlatıyordu. Aletleri yapmak için karmaşık bir planlamaya ve ustalığa ihtiyaç vardı. Kayaları yontup ortaya çıkardığı aletler avlanmak veya başka kullanımları dışında iletişim aracı haline gelmiş olabilir. Neandertaller iş birliği yaparak ve pusu kurarak avlanıyorlardı. Avlanma sırasında bu iş birliği onlar arasında bir şekilde bir iletişimin olduğunu gösteriyor olduğunu düşünüyorum. 

Neandertaller sanat yapıp, mücevher üretmişler, ölülerini gömmüş ve farklı ve karmaşık bir dille konuşmuşlardı.

Neandertaller Bizden Daha Büyük Beyne Sahipti

Neandertal beyni, araştırmalarda kullanılan kafatası kalıntılarına göre 1600 cm3 büyüklüğünde olduğu tespit edilmiş. Yani insan beyninden daha büyük bir beyin. Homo Sapiens 1400 cm3’lük bir beyne sahiptir. Sinirbilim ile uğraşanların kafasında bir takım “madem beyinleri bu kadar büyüktü nasıl Sapiens gibi düşünemediler” soruları belirebilir -ki ben merak etmiştim-. Araştırdıkça neandertallerin insana göre oldukça keskin bir görme yeteneğine sahip oldukları ve neandertal beyninin görmeye ayrılan kısmının oldukça büyük olması sosyal iletişim kurma, organizasyon, planlamama gibi yüksek beyin işlevlerinin yerleşebileceği çok az alan kalmıştı. Görme alanına ayrılan bu büyük kısımda neandertallerin sosyal ağlar kurmakta ve organize toplumlar yaratmakta başarısız olmalarına neden oldu. Görme alanına ayrılan kısmın bu denli büyük olması bilim adamlarınca yaşadıkları buzul çağından kaynaklandığını ileri sürüyor. Bugün bile yapılan araştırmalar az ışık alan bölgelerde yaşayan insanların görme alanları daha geniş olduğunu ileri sürüyor.

Neandertaller başlı başına ayrıca ele alınması, araştırılması gereken keyifli bir konu benim için. Yazımın kaynağını birçok makale, video ve kitaplardan elde ettim. Belki bir sonra ki yazı biz yani Sapiens’in tarihine özgü olur.

Şimdilik neandertallerin beyinlerine ve kültürlerine dair çalışmalar devam ediyor.

Bilgiyle kalın.

Hazırlayan: Çağla Atmaca

Kaynaklar

https://www.bbc.com/news/science-environment-46988399

https://www.bbc.com/news/science-environment-43115488

https://www.sciencemag.org/news/2018/10/neanderthal-children-shivered-and-suffered-ancient-europe