Mikrotübül

Mikrotübüller neredeyse tüm hücrelerde bulunan ve sitoplazmayı ağ gibi saran hücre içi iskeletinin bir parçasıdır. Bir mikrotübül parçasının dış çapı 24 nmiç çapı ise yaklaşık 12 nm’dir.  Ancak uç uca eklendiğinde tübüler polimer 50 mikrometreye kadar uzayabilir. Mikrotübül dimerleri alfa ve beta mikrotübül proteinlerinden oluşur. Tüm ökaryotlarda ve bazı bakterilerde bulunan bu yapılar hücresel işlevler için çok önemlidir.

Mikrotübül Görevleri

Mikrotübüllerin temel görevleri hücrenin yapısını korumak, mikrofilamentler ve ara filamentler ile beraber hücre içi iskeleti oluşturmaktır. Bazı bakterilerde ayrıca kamçı ve siliyaların da iç yapısını oluşturur. Bir mikrotübül hücre içi taşıma işlemleri için bir platform görevi görür. Bunu şehrimizdeki yollar gibi düşünebilirsiniz. Üzerlerinde sürekli bir şeyler taşınır. Motor proteinler üretilen diğer proteinleri, dışarıdan alınan molekülleri devamlı bir yerden bir yere taşır. Mikrotübüller ayrıca mitoz ve mayoz bölünmede kromozomların ayrılmasında da görev alır. Özellikle kromozomları zıt kutuplara aktaracak iğ ipliklerinin oluşumu bu polimer maddeler sayesinde gerçekleşir.

Mikrotübüller belirli merkezlerde üretilir ve buralardan kontrol edilirler. Bu yerlerin ismi mikrotübül organizasyon merkezleridir. Örneğin hayvan hücrelerinde bulunan sentrozom bir mikrotübül organizasyon merkezidir. Mikrotübüller bu bölgelerden çıkar ve bütün hücreyi belirli bir düzende kaplar. Daha sonra mikrotübüller üzerinde kinesin ve dinein gibi taşıyıcı motor proteinler maddeleri hücre içinde taşırlar. Bu bazen bir nörotransmitter olabilir bazen de hücre dışına salgılanacak bir hormon. Bazen dışarıdan alınan moleküller de hücre içinde taşınabilir.

Dinamik Kararsızlık

Mikrotübüller bir artı kutba bir de eksi kutba sahiptir. Artı kutup genellikle belirli yapılara yerleşmiştir. İhtiyaç halinde, örneğin hücre hareketi, mikrotübüllerin alfa ve beta alt birimleri hızlıca çözülüp birleşerek hücrenin bir yerden başka bir yere hareketini sağlar. Dinamik kararsızlık adı verilen bu olay sayesinde hücre kolayca şekil değiştirip, bir yerden bir yere gidebilmektedir. Bu mekanizma ile hücrenin kasılması da mümkün olmaktadır. Hücreler her zaman kan dolaşımında serbestçe dolaşmazlar. Örneğin bakteri kovalayan bir makrofaj sürekli hareket etmek zorunda olduğundan bu dinamik kararsızlığı çok kullanır. Bazı ilaçlar veya mikrotübül mutasyonları ise mikrotübülleri hızlıca depolimerize ettiğinden bazı istenmeyen etkilere yol açabilirler.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş