Nikotin ve Parkinson Hastalığı Arasındaki Tuhaf İlişki
Sigara içiyorsanız veya içen bir tanıdığınız varsa şimdi derin bir nefes alın ve bu makaleyi dikkatlice okuyun. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre sigara içmek her yıl dünyada 6 milyon insanın ölümüne neden oluyor. Bu da demek oluyor ki eğer sigara içiyorsanız her 6 saniyede bir kişinin ölümünde parmağınız var. Tüm akciğer kanserlerinin %71’i ve kronik obstrüktif akciğer hastalıklarının %42’si tütün kullanımına bağlı olarak gelişiyor. Ancak ne tuhaftır ki sigara her zaman kötü adam olarak anılmaz. Bazen bize iyiliği de dokunur.
Beklenmedik Parkinson Savaşçısı: Nikotin
Sigara içmenin Parkinson hastalığına karşı koruma sağladığını söylesek ne derdiniz? Nörodejeneratif hastalıklar üzerine yapılan araştırmalar gösteriyor ki düzenli bir biçimde sigara içen kişilerin Parkinson hastalığına yakalanma riski 2 kat daha az oluyor. Benzer bir ilişki Parkinsonile kahve arasında da mevcut. Nikotin ve kahve, iki alkaloid kimyasal madde, sempatik sinir sistemini uyaran kimyasallardır. Ne nikotinin ne de kahvenin Parkinson hastalığına karşı korumada nasıl bir moleküler mekanizma izlediği henüz bilinmiyor. Ancak istatistiklerden elde edilen veriler bize mutlak bir gerçeği haykırıyor. Bu iki madde Parkinson ile savaşta etkili birer piyade askerdir. Journal of Neuroscience adlı çok ünlü bir sinirbilim dergisinde yayınlanan bir araştırma nikotinin bu hastalıktaki rolünü biraz olsun aydınlattı.
Parkinson hastalığı istemsiz, kontrol dışı gelişen titremelere sebep olan bir nörodejeneratif hastalıktır. Hastaların çoğunlukla elleri titrer ve bu durum yemek yeme gibi gündelik işlevleri çok zorlaştırır. Ayrıca kasların çok sıkı olmasıyla beraber gelişen ağrı, hareket yavaşlığı ve vücut duruşundaki bozulmalar da Parkinson’un diğer belirtileridir. Bu etkilerin kaynağı dopamin hormonu üreten nöron popülasyonlarında yaşanan düşüştür. Dopamin başta mezolimbik ödül yolu olmak üzere, hareketin kontrolünde önemli bir merkez olan nigrostriatal yolakta bulunur. Bu yolaktaki dopaminerjik nöronların ölümü sonucunda hastaların motor kontrol becerileri zayıflar ve Parkinson hastalığı ortaya çıkar.
Yanlış Katlanan Proteinler Parkinson Hastalığında Sorun Oluyor
Dopaminerjik nöronların neden öldüğü henüz tam olarak bilinmiyor ama araştırmacılar bu hücrelerin içinde yanlış katlanmış protein yığınları keşfettiler. Proteinler normal süreçte ribozomlarda üretildikten sonra işlevsel hale gelmeleri için bir katlanma işlemine tabi tutulurlar. Sağlıklı bir hücrede proteinlerin 3’te 1’i doğru katlanmayı başaramaz ve şaperon proteinleri tarafından alıkonulurlar. Proteinler doğru katlanmak üzere tekrar belirli işlemlerden geçerler. Yine doğru katlanmayı başaramazlarsa artık tamamen yok edilirler. Parkinson hastalığında gözlenen hücrelerde olduğu gibi, yanlış katlanmış proteinler hücrenin içinde birikir ve yığınlar haline gelir. Bu protein yığılmaları hücrenin normal işleyişini bozarak ölümüne neden olur. Alzheimer hastalığında nasıl ki tau proteinleri birikerek hücrenin işleyişini bozuyorsa Parkinson’da da yanlış katlanmış proteinler işlev bozukluğuna neden oluyor.
Yanlış katlanan proteinler, Parkinson, şaperon, ribozom, sigara ve nikotin… Bütün bunlar ne anlama geliyor? Nikotinin Parkinson hastalığındaki koruyucu etkisiyle ilgili araştırmayı yürüten Dr. Henry Lester sigaranın haz verici etkisinin kaynağı olan nikotinin dopaminerjik nöronları etkilediğini söylüyor.
Nikotin Yanlış Katlanan Proteinlerin Zarar Vermelerini Engelliyor
Araştırmacılar öncelikle normal protein katlanma sürecini etkileyerek Parkinson hastalığındaki protein birikimini tetikleyecek bir ilaç olan tunikamisini kullandılar. Tunikamisin hem proteinlerin yanlış katlanmasını tetiklediği için şaperon seviyesini artırıyor hem de hücre ölümünü tetikleyen proteinleri etkin hale getiriyor. Araştırmacılar nikotinin varlığında dopaminerjik nöronların protein katlanmasındaki yanlışlıklardan kaynaklanan hasarlara karşı kendilerini daha iyi koruduklarını keşfettiler. Dahası, hücrelerin nikotin reseptörlerini engelleseniz bile bu durum değişmiyor. Nikotin hücreye bağlanmadan bir şekilde onu etkiliyor olmalı.
Ekibin düşündüğü ilk şey şu oldu; nikotin hücre zarından giriyor ve içerde farmokolojik bir şaperon proteini gibi davranarak proteinin yanlış katlanmalarını azaltıyor. Hücrede protein yığınları oluşmasını engelliyor. Bu hipotezi kanıtlamak için elbette çok daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. Ancak nikotine bağlı terapilerin geliştirilmesi için çok sayıda olasılığın önünü açıyor.
Egzersiz de Nikotin Kadar Faydalı
Sigara içmek her ne kadar Parkinson hastalığına yakalanma riskinizi azaltıyor olsa da bizim sizin için daha iyi bir önerimiz var: egzersiz. Spor yapmak Parkinson hastalığı dahil olmak üzere çok sayıda rahatsızlığın önünü kesiyor. Paranızı sigaraya harcayacağınıza koşu ayakkabınıza yatırın. Sigara içmek size bazı yararlar sunabilir ama getirdiği zararlar çok daha fazladır. Bu nedenle bilim insanları nikotinin koruyucu etkilerini sigara içmeden de sağlamanın yollarını arıyor ve bu şekilde hastalara yardım etmek istiyorlar.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
- http://knowingneurons.com/2016/04/13/nicotine-parkinsons-disease/
- Srinivasan R, Henley BM, Henderson BJ, Cohen BN, Kim CH, McKinney S, Deshpande P, Xiao C, and Lester HA. (2016) Smoking-Relevant Nicotine Concentration Attenuates the Unfolded Protein Response in Dopaminergic Neurons. Journal of Neuroscience 36(1):65-79.