Psikoz: Aklın Gerçeklikle Bağının Kopması!

20 Ekim 2017 Çağlayan Taybaş

Rüyadayken birçok saçma sapan şey görebilir, duyabiliriz. Böyle şeylerin uykuda olması normaldir. Uyandıktan sonra da hayali şeyler görüp duymaya başlarsanız ne olur? Psikoz aklın gerçeklikle bağlarını koparmaya başlamasıyla ortaya çıkan anormal durumdur. Psikozlu hastalar kişilik değişiklikleri yaşayabilir veya düşüncelerini düzenlemekte sorun çekebilir. Psikozun şiddetine bağlı olarak sıradışı davranışlar görülebilir. Ayrıca hastaların sosyal etkileşimleri ve günlük hayatta yaptığı rutin işleri de aksayabilir.

Psikoz çok geniş bir terimdir. Çoğu psikiyatrik rahatsızlık psikozun şemsiyesi altında değerlendirilebilir. Halüsinasyonlar, delüzyonlar ve benzeri belirtiler psikozun işaretlerinden bazılarıdır. Bunlar ise pek çok rahatsızlıkta görülebilir. Bu durumda şizofreni, bipolar rahatsızlık, anoreksiya nevroza gibi rahatsızlıklar psikozun bir alt türü olarak incelenebilir. Paranoya gibi rahatsızlıklar da aynı sınıfa girer.

Psikoz Belirtileri

Psikozun başlıca belirtileri kişinin halüsinasyon, delüzyon, düşünce bozuklukları ve sosyal iletişim eksikliği yaşamasıdır. Halüsinasyon en temel tabirle gerçek olmayan bir şeyi gerçekmiş gibi algılamaktır. Karanlık bir sokakta yürürken aniden tuhaf bir canavarın size yaklaştığını görmeniz halüsinasyon olabilir. Gece yatağınıza girdiğinizde isminizi fısıldayan biri de halüsinasyon örneğidir. Halüsinasyonlar koku, tat algısı olarak da karşımıza çıkabilir.

Psikozun en önemli belirtilerinden biri de hastaların delüzyonlar yaşamalarıdır. Bunların bazıları paranoyaya dönüşebilir. Delüzyonlarda hayali bir uyaran yoktur ama kişi gerçekte olmayan şeylere inanır. Örneğin etrafındaki herkesin ona tuzak kurduğunu, ilk fırsatta ona zarar vereceğini zanneder. Kişi süper güçlere sahip olduğunu düşünebilir. Arkadaşlarının aklını okuduğunu iddia edebilir. Örneğin ekbom sendromunda hastalar derilerinin altında parazit olduğunu sanıp sürekli kendilerini kaşırlar.

Psikoz Neden Ortaya Çıkar?

Şizofreni, bipolar bozukluk gibi birçok hastalığın nedenleri ile psikozun nedenler ortaktır. Hem genetik hem de çevresel etkenlerin rol oynadığı düşünülüyor. Bunun yanında uykudan mahrum kalmak, çok stresli olaylar yaşamak ve aşırı kahve tüketimi halüsinasyonlara neden olabilir. Tüm rahatsızlıklarda olduğu gibi bunda da temel moleküler mekanizmaları anlamak gereklidir. Stres, uykusuzluk, madde kullanımı vb. bunların hepsi beyin kimyasını ve nöral elektrik dengesini olumsuz etkiler. Nöronların zarar görmesi sonucu doğru çalışamaması sonucu psikoz şemsiyesi altında çeşitli rahatsızlıklar görülebilir.

Psikoz Tedavisi

Psikozun tedavisi öncelikle hastanın ne tür bir tanı aldığına bağlıdır. Şizofreni ve bipolar bozukluk psikozun alt türlerindendir ancak tedavi yöntemleri farklılık gösterir. Doktorların hastalara tavsiye ettiği ilk yöntem çoğunlukla antipsikotik ilaç kullanımıdır. İlaçlar yaklaşık 7-14 gün içinde psikozun belirtilerini azaltır. Kullanılacak antipsikotik ilaçların türü hastanın durumuna, alacağı yararlara ve potansiyel risklere göre belirlenir. Doktorlar bazen tipik bazen de atipik antipsikotik ilaç yazabilirler.

İlaç tedavisinin yanında psikolojik tedavi yöntemleri de vardır. Bunların başında kabul ve bağlılık terapisi (acceptance and commitment therapy) gelir. Psikozun tedavisinde hastaların istedikleri şeylere odaklanmalarını kolaylaştırır ve hayat kalitelerini yükseltmeyi amaçlar. Hastalar öncelikle durumlarını kabullenirler ve terapistine tam anlamıyla bağlanır. Onun dediklerini yaparak ve talimatlarına uyarak hayatına yön vermeye çalışır.