Şempanzelerin Taş Biriktirme Ritüelleri ve Benzerliklerimiz
Şempanzelerde daha yeni keşfedilen taştan aletler kullanma ve bunları belirli yerlerde biriktirme davranışlarının insanların taş biriktirme ve taşları üst üste koyma davranışlarıyla ilişkisi olabilir. Şempanzeler sıklıkla yiyecekleri yemek veya bir kabuğun veya başka bir şeyin içinden yiyecek çıkarmak için çeşitli aletler kullanır. Onların hangi amaçla hangi aletleri kullandığı yaşadıkları bölgeye göre farklılık gösterebilir. Almanya’nın Leipzig kentinde Max Planck Enstitüsü Evrimsel Antropoloji bölümündeki araştırmacılar 2010’dan beri bir araştırma programı çerçevesinde Afrika’daki şempanze davranışlarını, kaynaklarını ve demografisini inceliyorlardı. Araştırma esnasında ilginç bir davranış biçimine rastladılar. Batı Afrika şempanzeleri ağaçlara taş atıyorlar ve bu taşları ağaçların göze çarpan yerlerinde biriktiriyorlardı.
Taş Biriktirme Davranışının Nedeni Bilinmiyor
Hayvanların neden bunu yaptığını araştırmacılar henüz bilmiyor ama bu davranışın bazı kültür özellikleriyle ilişkisi var gibi görünüyor. Şempanzeler ve insanlar birbirlerine çok yabancı canlılar değiller. Neredeyse 60 yıldır şempanzeler Doğu ve Batı Afrika’da uzun süreli olarak gözlemlendiler. Alet kullanmada oldukça iyiler, termit (karınca) ve dal kullanarak balık avlayabiliyorlar, kovandan bal çıkarabiliyorlar hatta ceviz kabuğunu kırmak için taş çekiç bile kullanabiliyorlar. Aslında erkek şempanzeler dişileri etkilemek ve onları seks yapmaya ikna etmek için gösteri olarak ağaçlarla taş atabiliyorlar. Bu araştırmada gözlenen taş biriktirme davranışı ise diğer şempanzelerde pek rastlanır türden değil. Şempanzelerin sosyal yapısını, genetiğini, davranışını ve kültürlerini anlamak için ekip Afrika’nın 14 ülkesinde araştırma yapıyor, maymunlara zarar vermeyecek şekilde deneyler yapıyor ve uzaktan kameralarla sürekli onları izliyor.
Taş Biriktirme Davranışı Sadece Batı Afrika’da Gözlendi
Batı Afrika’da ağaçların hemen dibinde taş yığınları keşfedildikten sonra araştırmacılar o alanı izleyen kameralar yerleştirdiler. Kaydedilen videolar maymunların bu taşları biriktirdiğini doğruluyor ve onları düzenli olarak ziyaret ettiğini de gösteriyordu. Kamera görüntülerine göre maymunlar ağaçların içinden ve yanından taş topluyor ve bu taşları aynı ağaçlara atarken yuhalamaya benzer sesler çıkarıyorlardı. Maymunların attıkları taşlar gelişigüzel bir şekilde etrafa dağılmıyor ortak noktalarda yığınlar haline geliyor. Ağaçlara taş atma davranışı sıklıkla yetişkin erkek şempanzeler tarafından sergilense de bazı kameralar dişi veya yavru şempanzelerin de bu ritüele katıldığını gösteriyor. Maymunlarda alet kullanımı çok yaygın olmasına rağmen taş biriktirme eylemi sadece Batı Afrika’da gözlendi ve diğer bölgelerden bağımsız gibi duruyor.
Araştırma dünyanın en prestijli dergisi Nature’da kendisine yer buldu ve çok ses getirdi. Tabiki bizim ülkemizde de bazı gazetelerde haber konusu oldu. Bu çalışmayı bu kadar önemli yapan şempanzelerin insana benzeyen canlıların (early hominin) evrimi için bir model oluşturması ve onlarda önceden bilinmeyen bir davranışın keşfedilmiş olmasıdır. Max Planck Primatoloji bölümünün başkanı Christophe Boesch bu davranışın taşların bolluğundan veya taş biriktirmeye müsait ağaçların varlığından dolayı ortaya çıkmadığının altını çiziyori ancak kesin olarak şu sebeptendir taşları bir yere yığıyorlar da demiyor. Muhtemelen bu ritüelin arkasında bazı evrimsel kültür etkenleri yatıyor.
İnsanlarda da Görülüyor
Taşları üst üste yığma davranışı insanlarda da görülüyor. Şempanzelerde keşfedilen bu yeni davranış biçimi arkeolojik çalışmalar sonucu bulunan taş yığınlarının kökeni ve nasıl oluştuğu ile ilgili bazı sorular doğuruyor. Çalışma ekibi şempanzelerin bu davranışının insan evriminde ritüellerin ve ritüel alanlarının kökenine ışık tutabileceğini belirtiyor.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
- http://www.nature.com/articles/srep22219
- https://www.sciencedaily.com/releases/2016/03/160303120631.htm
