Serebral Korteks: Beynin En Gelişmiş Yapısı

23 Mart 2016 Çağlayan Taybaş

Serebral korteks beynin beyincik dışında kalan kısmı olan serebrumun en dış tabakasıdır. Bu tabaka çoğunlukla hücre gövdelerinden meydana gelen gri maddeden oluşur. Sadece 2 – 4 milimetre kalınlığında olmasına rağmen kapladığı alan ve içindeki hücre gövdeleri sayesinde beynin ağırlığının yarısını oluşturur. Herkes beynin dış tabakasındaki kıvrımlı yapıyı görmüştür. O kıvrımlar serebral korteks üzerinde oluşur. Kıvrımlar girus olarak isimlendirilir, aralardaki yarıklar ve çatlaklara sulkus denir. Frontal girus, merkezi sulkus gibi yapılar beynin en önemli alanlarından bazılarıdır. İnsanlarda korteksin üçte ikisinden fazlası sulkuslardan oluşmaktadır.

Korteksin kıvrımlı yapısı ona daha fazla alana yerleşebilme ve daha fazla nöronu bünyesinde barındırma imkanı tanır. İnsan ve diğer primatlarda bulunan serebral korteks çeşitli bölümlere ayrılır. Bunlar sağ, sol korteks veya oksipital, frontal, temporal, parietal ve limbik kortekstir. Korteks en üst düzey işlevlerin gerçekleştiği bölüm olup hafıza, dikkat, algılama, farkındalık, düşünce, dil ve bilinçte çok önemli görev alır. 6 tabakadan oluşan serebral korteksin evrimsel olarak en eski bölümü hipokampustur.

Serebral Korteks Nelerden Sorumludur?

İnsan beyninin en üst tabakası serebral korteksten oluşur demiştik. Buradan aşağıya doğru tabaka tabaka inilir. Serebral korteksin 6 katmanı birbirleri arasında zengin bir bilgi alışverişi yapar. Bunun yanında korteks altı yapılar ile de gelişmiş bir sinyal ağı görülür. Bütün bu bilgi alışverişi beynin duyu, motor ve diğer görevlerini yerine getirmek için yapılır. Şu an bu yazıyı okuyorsanız ve her işlem milisaniye ölçeğinde serebral korteksinizde gerçekleşiyor. Bu yüzden canlıların gelişmişlik derecesi ile serebral korteks arasında güçlü bir bağ vardır diyebiliriz.

Korteksin duyu sinyalleri işlemekten sorumlu çeşitli bölgeleri vardır. Bunlar koku, duyma, görme, tat ve denge sinyallerini işler. Eğitim sistemimiz hep 5 duyu organımız vardır der ancak gerçek pek öyle değildir. Duyu organlarımız görme, duyma, tat, koku ve dokunmadan ibaretse ivmeyi nasıl hissediyoruz? Arabanın içinde yola bakmayan bir insan arabanın hızlandığını veya yavaşladığını nasıl hissediyor? İç organlarımızın durumunu, bağırsakların peristaltik hareketlerini nasıl hissediyoruz? Bütün bunlar proprioreseptörler sayesinde oluyor. Bunlar vücudumuzun çeşitli yerlerine konuşlanmış duyu nöronlarıdır. Duyu nöronları beyinde farklı noktalara sinyal iletir. Örneğin ses ile ilgili sinyaller temel olarak işitsel kortekse giderler. Öte yandan görme ile ilgili sinyaller birincil görme korteksine gider. En önemli duyu merkezlerinden biri beden duyu korteksidir (somatosensory cortex).

Beden Duyu Korteksi

Hareket Çok Sıkı Bir Şekilde Kontrol Edilir

Vücut hareketleri beyinde çok sıkı bir şekilde kontrol edilen ve düzenlenen işlevlerden biridir. Hareket deyince aklınıza sadece koşmak, zıplamak gelmesin. Şu an nefes alırken akciğerlerinizin etrafındaki kaslar da hareket ediyor. İç organları saran kaslar, kalp kası ve istemli hareketler çok dikkatlice düzenlenir. Hareket ile ilgili beyin bölgeler temel olarak frontal lobda toplanmıştır. Birincil motor korteks, premotor korteks ve suplemanter motor korteks bunların en önemlileridir. İstemli kaslara gidecek emirler buralardan çıkar. Birincil motor korteks emrin ilk çıktığı yerdir. Sinyaller buradan omuriliğe ve kaslara gider. Premotor ve suplemanter motor korteksin işlevi tam olarak anlaşılamadı. Ancak yokluğunda ciddi sorunların olduğu biliniyor.

Hareket emri çizgili kaslar için motor korteksten çıkıyor ama tüm hareketler bundan ibaret değil. Bir kasa emir verilmesi ile de iş bitmiyor. Hareketin kontrolünde en önemli merkezlerden biri beyinciktir. Temel görevi hata kontrolü yapmaktır. Örneğin tenis oynuyorsunuz veya ney üflüyorsunuz. Karmaşık istemli hareketleri icra ederken hata yapma olasılığımız yüksektir. Yanlış bir notayı çıkartabilir veya yanlış bir adım atabiliriz. Yanlış yaptığımızı nasıl anlayacağız? Burada devreye beyincikteki nöronlar giriyor. Bunlar yapılan her hareketi kaslardan gelen geri bildirim sinyalleri ile tespit ediyor. Bir yanlış olduğunda doğrusunu yaptırmaya çalışıyor.

Serebral Korteks Bölgeleri Birlikte Çalışır

Duyu ve motor bölgelerinin çalışma alanı başlıca görevleri ile sınırlı değildir. Bilişsel süreçlere ve davranış düzenlenmesine de katkıda bulunurlar. Örneğin birincil görme korteksinin (V1) sadece gözden gelen sinyalleri işlemekten sorumlu olduğu düşünülüyordu. Ancak yapılan araştırmalar beynin en arkasında bulunan bu bölgenin karar verme süreçlerinde etkili olduğunu gösterdi. Bunun yanında iki korteks bölgesinin sınırlarında bağlantı alanları vardır. Bu alanlar çeşitli işlevlere sahip nöronlardan aldıkları bilgiyi birleştirirler. Bulunduğumuz ortamların haritası entorhinal korteks tarafından yaratılır. Ancak bu bölge herhangi bir duyu sinyali almaz. Görme korteksinden gelen sinyaller ile belleğimizde yer alan imgeler birleşir ve ortamın haritasını çıkarırız.

Gelişmiş, üst düzey beyin işlevlerimizin ortaya çıkmasındaki sır bağımsız nöral sinyallerin birleştirilip yorumlanmasıdır. Üst düzey düşünme süreçlerimizin var olması serebral korteks sayesindedir. Hayvanlardan daha iyi karar veriyoruz. Onlardan daha yüksek bir zekaya sahibiz. Sesler vasıtasıyla konuşabiliyoruz ve sanat üretebiliyoruz. Bütün bunlar serebral korteksin sihirli ellerinden çıkar. Herhangi bir bölgenin çalışmaması çok ilginç sonuçlar doğurabilir. Örneğin posterior parietal korteks bünyesinde çok sayıda bağlantı alanı barındırır. Bu bağlantı alanlarından bazılarının bozulması çeşitli rahatsızlıklara yol açabilir. Örneğin karşı tarafı ihmal sendromu adı verilen bir rahatsızlığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu sendromu yaşayan kişiler çevrelerinin ve vücutlarının yarısını ihmal ederler. Yemek yerken tabağın yarısına dokunmazlar. Kıyafetlerini düzeltirken veya saçlarını tararken sağ veya sol taraftan birini önemsemezler. Çok ilginç ama bunlar oluyor. Beynimizde küçük bir nöron topluluğunun çalışmaması hiç ummadığımız şeylerin ortaya çıkmasına neden olabilir.