SUDEP: Epilepside Ani Beklenmedik Ölümler

İnsanlar yaşamlarının her evresinde ayrılıklarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Sevdiklerimizden ayrılma, iş yerinden ayrılma, eğitim hayatının sona ermesi… Ama hiçbiri geri dönüşü olmayan ölüm ayrılıkları gibi ağır gelmez. Ölümler kişide fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal değişiklikler yaratarak zorlu bir süreç ile baş başa bırakır. Epilepsi hastalığında da belirgin herhangi bir nedene bağlı olmadan beklenmedik bir şekilde aniden ortaya çıkan ölümler söz konusudur.  Epilepsi hastalarındaki ölümlerin %17’sinden sorumlu nedeni bulunamayan ve nedeni açıklanamayan ani ölüm (sudden unexplained death) SUDEP olarak tanımlanır.

SUDEP Nedir?

SUDEP tanıklı veya tanıksız ani beklenmeyen, travma veya boğulmaya bağlı olmayan, otopsi bulgularında ölüm nedeninin anatomik veya toksikolojik bir nedene bağlı bulunmadığı ölümlerdir. Epilepsi hastasının sağlıklı durumdayken beklenmeyen bir şekilde ölmesi, ölümün saniyeler içinde gerçekleşmesi ve ölüm nedeninin belirli tıbbi bir nedeninin belirlenememesi SUDEP için kriterler oluşturur. Bilinen ölüm nedenleri arasında status epileptikus, kazalar, boğulma ve intihar gibi nöbetlerin komplikasyonları yer alırken, SUDEP epilepsiye bağlı ölümlerin önde gelen diğer bir nedenidir. Ani ölüm oranları yaklaşık olarak tüm yaş gruplarını kapsayacak şekilde yılda 1000 hasta başına 0.58 olarak belirlenmiştir. Bu oran çocuklar ve gençlerde 0,22 ve yetişkinlerde 1,2 oranındadır. Başka bir deyişle, 1000 yetişkinden yaklaşık 1’i ve 4500 epilepsili çocuktan 1’i SUDEP nedeniyle ölmektedir. Bununla birlikte, daha yakın tarihli veriler çocuklar ve ergenler için yetişkinlerinkine benzeyen daha yüksek oranlar göstermektedir. Epileptik hastanın SUDEP kaynaklı ölümünün kesin olarak anlaşılması için otopsi verileri şarttır. Epilepside ölüm SUDEP özelliklerini taşıyorsa ve otopsi yapılmamışsa muhtemel SUDEP tanısı konur.

Epilepsi Hastalarında SUDEP Riski

Tüm epilepsi hastaları SUDEP riski ile karşı karşıya kalabilir. Epilepsi hastaları ve aileleri, bu konuda hekimleri tarafından bilinçlendirilmeli ve bu konuda farkındalık yaratılmalıdır. Hasta ve yakınlarının, çocuğu epilepsi hastası olan anne babaların büyük çoğunluğu bu konuda bilgilendirilmeyi tercih etmektedir. SUDEP nedeniyle yakınını kaybetmiş kişilerin dörtte üçü, daha önceden bu konuda bilgilendirilmiş olmayı dilediklerini dile getirmişlerdir.

SUDEP’in mekanizması tam olarak anlaşılabilmiş değildir. Nispeten güçlü kanıtlara sahip dört ana mekanizma kardiyak disfonksiyon, solunum fonksiyon bozukluğu, beyin sapı uyarma sistemi disfonksiyonu, nörotransmiter ve nöromodülatör sistemde düzensizliklerdir. Genetik olarak da SUDEP riskini artıran ve patofizyolojiye katkıda bulunan birkaç gen mutasyonu tanımlanmıştır.  Bu durumun her ne kadar tüm epilepsili hastalarda görülme ihtimali olsa da 25- 40 yaşlarında daha sık görülmektedir. Erken başlangıç, erkek cinsiyet, epilepsi hastalığı süresi, politerapi, dirençli nöbetler, gece nöbetleri, jeneralize tonik klonik nöbetler, antiepileptik ilaçların bir anda kesilmesi anlamlı risk faktörleridir.  Jeneralize tonik klonik nöbet geçiren hastalar solunum yetersizliği, kalp ritimlerinde düzensizlikler gibi problemlerle karşılaştıkları için SUDEP riski yüksek olan gruptadırlar. Antiepileptik tedaviye dirençli kronik hastalarda riskin daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu hastaların hayatı boyunca görülme riski %30–40’tır, bu oranın çok yüksek olması nedeniyle bu hastalar SUDEP yönünden dikkatli olmalıdırlar.

Alınabilecek Önlemler

SUDEP’in önlenmesinde göz önünde tutulması gereken en önemli faktör nöbet kontrolünün sağlanmasıdır. Nöbet saptama cihazları ve monitörizasyonla etkili nöbet takibi yapılması, canlandırma girişimlerinin etkin ve erken uygulanması ile yaşam tarzı değişiklikleridir. Gece gözlemi ile riskin azaldığı gösterilmiştir. Bu denetim bir kişi veya ses ile video monitörleri tarafından sağlanabilir. Yüzüstü pozisyon ve uygun olmayan yatak malzemeleri SUDEP riskinde artış gösterebilir. Kafesli yastıklar gibi boğulma önleyici yastıklar ve gömme çarşaflar riski azaltabilir

Epilepsili hastaların SUDEP riskini azaltmak için çeşitli cihazlar ve müdahaleler bulunmasına rağmen bunların işe yaradığına yönelik güçlü kanıtlar bulunmamaktadır. Literatür tabanının sistematik olarak gözden geçirilmesi, hastaları ve sağlık uzmanlarını SUDEP’in tedavi politikası ve önlenmesi konusunda bilgilendirecektir.

Sonuç Olarak;

Hastalığı olsun ya da olmasın her insan ölüm riski ile karşı karşıya kalabilir. Epilepsi hastalığına sahip bireyler normal insanlara kıyasla daha kısa ömre sahip olabilmektedir, nöbetlere bağlı boğulma riski, status epileptikus ve travmalara bağlı ölümlerin yanı sıra farkındalığı az olan epilepside ani ölümlerin de dikkate alınması gereklidir. Epilepsi hastaları bu riskten uzak durmak adına mutlaka ilaçlarını düzenli kullanmalı, hekimlerinin önerdiği tedavi yöntemlerinden sapmamalıdır. ilaçların meydana gelebilecek  yan etkilerine karşı hasta bireyler kendi kendilerine ilaçları kullanmayı kesinlikle bırakmamalıdır ve SUDEP ile ilgili bilinçlendirilmelidir. Herkese sağlıklı ve huzurlu yaşamlar dilerim.

Hazırlayan: Hüsniye Özalp

Kaynaklar

Çelik RGG, Özkara Ç. Otonom Semptomlu Nöbetler ve Epilepside Beklenmeyen Ani Ölümler. Turk J Neurol 2019;25:109-116.

Şirinocak P, Elmalı AD, Baykan B. Odadaki Görünmez Fil: Yani Epilepsi Hastalarında Ani Beklenmedik Ölüm. Epilepsi 2019;25(3):109-116.

Emir G, Ünal Y, Öztürk D, Kutlu G. Epilepside Ani Beklenmedik Ölüm: Bir Olgu Sunumu. Epilepsi 2018;24(1):37-40.

Stewart M. An explanation for sudden death in epilepsy. The Physiological Society of Japan and Springer Japan KK, part of Springer Nature 2018.

Max Christian Pensel, Robert Daniel Nass, Erik Taubøll, Dag Aurlien & Rainer Surges (2020): Prevention of sudden unexpected death in epilepsy: current status and future perspectives, Expert Review of Neurotherapeutics.

Maguire MJ, Jackson CF, Marson AG, Nevitt SJ. Treatments for the prevention of Sudden Unexpected Death in Epilepsy. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020.

Bildik T. Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi / Ege Journal of Medicine 2013;52(4):223-229.

Ryvlin P, Nashef L, Tomson T. Prevention of sudden unexpected death in epilepsy: A realistic goal?. Epilepsia, 54(Suppl. S2):23–28, 2013.

Nashef L. Sudden unexpected death in epilepsy: Terminology an Definition. Epilepsia 38.(suppl 11) 56-58 , 1997.