Travmatik Beyin Hasarı
Travmatik beyin hasarı (TBH) başın aşırı bir şekilde mekanik zorlanmasına veya delici yaralanmasına bağlı olarak beynin dejeneratif olmayan, doğuştan olmayan yaralanmasıdır. Bilişsel, fiziksel, duygusal ve davranışsal işlevlerin kalıcı veya geçici bozulmasına yol açabilir ve bilinç halinin azalması veya değişmesi ile birlikte olabilir. Travmatik beyin hasarı dünyada önde gelen ölüm veya sakatlık nedenlerinden biridir. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık ve Kontrol Merkezine göre ABD’de her yıl en az 1,5 milyon kişi travmatik beyin hasarı geçirmektedir.
TBH, dört yaşın altındaki çocuklarda, 15-19 yaşındaki ergenlerde ve 65 yaşın üstündeki yetişkinlerde daha yaygındır. Bütün yaş gruplarında TBH oluşum sıklığı erkeklerde kadınlardakinin iki katıdır. Vakaların yaklaşık %75’inde TBH’nin ılımlı olduğu düşünülür ve beyin sarsıntısı şeklinde ortaya çıkar. Tedavi edilen şiddetli TBH’li yetişkinlerde ölüm oranı %30 civarındadır. Hastaların yaklaşık %50’si tedavi ile işlevlerinin hepsini değilse de çoğunu geri kazanır. TBH’nin önde gelen nedenleri düşmeler, motorlu araç yaralanmaları, bir cisimle dövülme ve tecavüzdür. Bazı vakalarda gerçek yaralanmadan uzak alanlarda da işlev bozukluğu başlar. Bu sürece diasiziş adı verilir.
TBH sıklıkla birincil ve ikincil aşamalara ayrılır. Primer hasara, mekanik kuvvet (örneğin kafatası kırıkları) veya başın kayma, gerilme veya sıkma gerginliğine yol açan başın kısıtlanmamış hareketine bağlı ivmelenme neden olur. Bu yaralanmalar beyin kanamasına ve difüz aksonal hasara neden olabilir. Sekonder hasar sıklıkla gecikmiş bir cevaptır ve beyin kan akımında hücre ölümüne yol açabilen azalmaya bağlı olabilir.
Glasgow Koma Ölçeği TBH’nin şiddetini tarif etmek için kullanılan en yaygın sistemdir ve yaralanma sonrasında bilinç düzeyini ve nörolojik işlevleri belirlemek için motor cevapları, konuşma cevaplarını ve göz açıp kapamayı değerlendirir. Ilımlı TBH belirtileri baş ağrısı, baş dönmesi, bulanık görme, kulaklarda çınlama, ağızda kötü tat, yorgunluk, uyku bozuklukları, duygu durum değişiklikleri ve bellek, odaklanma veya düşünme problemlerini içerir. Orta derecede veya şiddetli TBH’li kişiler bu belirtileri ve ek olarak bulantı veya kusma, nöbetler, uyandırılamama, sabit veya geniş gözbebeği, konuşma bozukluğu belirtileri gösterir. Çoğu cidd TBH vakasında etkilenen kişi kalıcı bitkisel hayata girebilir.
Travmatik Beyin Hasarı Tedavisi
Beyin görüntüleme teknolojilerindeki ilerlemeler tıbbi personelin beyin hasarına tanı koyma ve genişliğini değerlendirme yeteneğini artırmıştır. Beyin hasarını geri döndürmek için yapılabilecek çok az şey bulunduğu için tedavi başlangıçta hastayı stabilize etme ve daha ileri hasarı önlemeye çalışmaya yöneliktir. Bunu fiziksel meşguliyet ve konuşma/dil terapilerini içeren rehabilitasyon takip eder. Beyin işlevlerinin iyileşmesi farklı etkenlere bağlı olabilir. Baskılanan ancak hasara uğramayan beyin alanları işlevlerini tekrar kazanabilir, aksonal filizlenme ve fazlalık hasara bağlı olarak kaybolmuş işlevleri beynin diğer alanlarının üstlenmesine ve bozuklukları telafi edecek yeni stratejileri öğrenerek davranışları yerine koymaya izin verir.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Geri bildirim: Psikoaktif Maddeler Depresyon Tedavisinde Umut Işığı Olabilir mi? - winally.com