Uyku Düzeni ve Yatma Saatiniz Sağlığınızı Nasıl Etkiler?
Eskilerin erken yatıp erken kalkmayla ilgili bir sözü vardır “Erken kalkan yol alır”, peki gece kuşları bu durumda ne olacak? Gece geç yatmayıp sabah erken kalkan kişilerin günlük hayatın temposuna daha iyi ayak uydurabildikleri söylenir çünkü bu kişiler daha zinde ve tipik 9-5 memur hayatına uyumludur. Diğer taraftan gece kuşları herkesin uyuduğu saatlerde işlerinin başında ve gecenin gizemliliğinde performanslarının zirvesindedirler.
Uyku Düzeni PER1 Geninden Etkileniyor
Uyku düzeni çok küçük yaşlardayken şekillenir ve üç aşağı beş yukarı hayatımız boyunca aynı kalır. Bu düzenin belirlenmesinde şüphesiz genlerimizin de büyük rolü vardır. Doğumdan itibaren genomumuz biyolojik saatimizi rayına oturtmaya başlar. 2012 yılında yayınlanan bir makalede bir gen grubunun içinde yer alan PER1 adlı bir genin sirkadyen ritimlerinin zamanlamasını etkilediği ve kişinin erken yatıp erken kalkanlardan mı yoksa gece kuşlarından mı olacağını belirlemede önemli bir etken olduğu ortaya çıkarıldı.
PER1 adlı gen uyku düzeni ve zamanlaması üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Bu gen üzerinde küçük bir değişikliğin yapıldığı bir çalışmada kişilerin uyanma zamanında bir saatlik bir kayma olduğu görülmüştür. Ayrıca yapılan çalışmalar uyku genleriyle ölüm zamanı arasında da bir ilişki olduğunu gösteriyor. Erken kalkanların saat 11 civarında ölme olasılığı daha yüksekken, gece kuşlarının akşam 6’dan önce ölme olasılığı daha yüksek görünüyor.
Sosyal Jet Lag Uyku Düzeni
Uyku düzeni başta çevresel etmenler ve genetik yapının etkisiyle oluşur ve hayatın geri kalanında çoğunlukla genetiğin etkisi altına girer. Hem geç yatmanın hem de erken yatmanın kişilere belirli olumsuzluklar getiriyor. Gece kuşları çoğu zaman “sosyal jet lag” adlı uyku düzeninde bir değişiklik yaşıyor. Özellikle kişilerin çalışmadığı günlerde daha çok görülen bu olay tatil günlerinde alarmınızı kurulmazsa iki saat fazla uyunmasına yol açabiliyor.
Gece Kuşları Daha Az Beyaz Maddeye Sahip
Yapılan araştırmalar erken kalkan kişilerin daha olumlu toplumsal özelliklere ve iyimserliğe sahip olduğunu buna karşın depresyona ve çeşitli bağımlılıklara (nikotin, alkol veya yiyecek) daha az yatkın olduklarını gösteriyor. Bu özellikler beyinde özellikle beyaz maddede görülüyor. Beyin görüntüleme çalışmaları gece kuşlarının daha az beyaz maddeye sahip olduğunu gösteriyor ama kortizol seviyelerindeki değişiklik bu durumu telafi ediyor. Bu stres hormonu salgılandığında vücudu gelebilecek olası tehlikelere karşı hazırlar ve gece kuşlarına çeşitli fırsatlar sunar, bu zaman zaman ekonomik kazançlara dönüşebilir. Bu kişilerin bilişsel işlevleri daha iyi çalışmaktadır, özellikle yaratıcılık konusunda çok avantajlıdır ve risk almaya daha fazla eğilimlidir.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
- http://www.medicaldaily.com/early-bird-or-night-owl-what-your-sleep-schedule-may-say-about-your-health-312916
- Wittmann M, Dinich J, Merrow M, Roenneberg T. 2006. Social jetlag: misalignment of biological and social time. Chronobiol Int. 23(1-2):497-509.