Uykunun Evreleri: Uyuduğumuzda Neler Oluyor?

Uykunun Evreleri

Günlük hayatımızın ortalama 8 saatini onunla geçiririz. Ne kadar uzun sürse de tadına doyum olmaz bazen. Hatta uzadıkça daha da kopamaz hale geliriz kendisinden. Peki, bu uyku dediğimiz bilinç hali hangi evrelerden oluşur? Uyku evreleri en genel haliyle REM (Rapid Eye Movement / Hızlı Göz Hareketleri) ve Non-REM (Hızlı Olmayan Göz Hareketleri) olarak iki kategoriye ayrılır.

Non-Rem Uykusu

Bu evre uykunun ilk saatlerinde görülür. EEG ile görüntülenen beyin dalgalarının yavaşlığından kaynaklı olarak yavaş uyku evresi olarak da bilinir ve uyku bu evrede derindir. Rüyanın görüldüğü evrenin dışında kalan aşamaları içerir. Kendi içinde beş alt evreden oluşur ve isimlerini beyinde oluşturdukları dalga isimlerinden alırlar.

Alfa: kişinin sakin ve mahmur olduğu evredir. Genelde göz kapalıdır ama açık olduğu durumlarda da görülebilir.

Beta: kişi bu evrede uyanık ve tetiktedir. Ani irkilmeler olabilir. Bu evrede kişi çevredeki seslerin farkındadır ve uyku hali kolayca bölünebilmektedir.

Teta: uyku ve uyanıklık arasında geçiş evresidir. Yaklaşık 10 dakika sürer. Bu evrede kişiyi uyandırmak kolaydır. Hipnik sıçrama, tetris etkisi ve hipnogojik halüsinasyon görülebilir.

Hipnik sıçrama

Uyku halinde her ne kadar rüya görsek de vücudumuz kısmi felç halindedir. Uyanıklıktan uykuya geçiş aşamasında ise felç oluşumuna karşı son direnişler olarak el, kol, bacakta seğirmeler görülür. Bu hipnik sıçramalara bazen hayali destek de çıkarız. Bu sıçrama hissi sırasında bir yerden düştüğümüz hayaline kapılmış olabiliriz. Hatta belki de uykuya dalma terimi bu sıçrama hissi için bir açıklama olabilir.

Tetris etkisi: uykuya dalmadan evvel uzun süre tetris benzeri oyunlar oynandıysa veya ona benzer şekillerle haşır neşir olunduysa uykunun bu evresinde etrafta uçuşan tetris şekilcikleri görme ihtimali artar.

Hipnogojik halüsinasyon: bu durumda ise gerçekdışı sesler, görüntüler algılanabilir. Biri sizi izliyormuş hissine kapılabilirsiniz.

Bu evrede artan teta dalgaları görülür. Teta evresine nazaran uykunun biraz daha ağır olduğu evredir. Uykunun neredeyse yarısı bu evreden oluşur. Dış dünyaya karşı duyarlılık azalmakta ve kas aktiviteleri gittikçe düşmektedir. Kişi duyduğu seslerin ne olduğunu anlamamaya başlar. Ancak adıyla seslenilmesi gibi anlamlı seslere tepki verebilir. Beyin dalgalarına bakıldığında uyku iğcikleri ve K-kompleksi adı verilen dalgalanmalar görülmektedir.

Uyku iğcikleri: hızlı ve ritmik beyin faaliyetidir. Birtakım bilişsel süreç ve algıları engelleyerek uykuyu sürdürmeye yardımcı olur. Bu sayede gürültüye rağmen uyanmayız.

K-kompleksi: uyanmayı bastırarak uykuda tutar. Kısa süreli hafızanın uzun süreli hafızaya dönüşmesi gerçekleşir. Sadece bu evrede görülür ve yapay olarak da tetiklenebilir. Örneğin bu evrede olan kişiye yavaşça dokunulduğunda k- kompleksi oluşur. Beyin bu durumun tehlikeli olmadığını analiz eder ve kişinin uyanmasını engeller.

Delta: Bu evre uykunun en derin evresidir. Kişi bu evrede uyandırılırsa uyku sersemliği yaşar. Dolayısıyla alarmınız bu evrede çalarsa uykunuzu almadan uyanmış hissedersiniz. Ayrıca bu evrede birtakım bağlantısız ve silik rüyalar görülür ancak hatırlanmaz. Yeni öğrenilen bilgilerin pekiştirildiği evredir. Uyumadan önce bilgilerin tekrar edilmesi bu sebeple önemlidir. Uykuda konuşma, uyku felci, uyurgezerlik gibi durumlar bu aşamada yaşanır. Derin uyku evresi olduğu için kişiler yaşadıklarını hatırlamaz ve bilincinde olmazlar. Beyin aktivitelerinin yanı sıra bu evrede solunumun hızında, kalp ritminde, vücut ısısında ve kan basıncında düşme gibi fizyolojik etkiler de görülür. Vücudun en çok dinlendiği aşamadır.

Rem Uykusu

  • Uykunun başlamasından yaklaşık 90 dakika sonra REM uykusuna geçilir.
  • Uykunun yaklaşık %20’lik kısmını oluşturur ve 90-120 saniyelik döngüler halinde görülür.
  • Yaş arttıkça REM evresinde kalma süresi azalır. Yeni doğan bebeklerin günde 9 saati bu evrede geçebilmektedir.
  • Gözlerde hızlı sıçramalar, kalp hızında artma ve azalma, solunum düzensizliği, yüksek beyin aktivitesine rastlanır.
  • Kişi seslere tepki vermez ama anlamlı uyaranlara tepki verebilir.
  • Rüya görülür ve uyanınca sersemlik yaşanmaz.
  • Penis ereksiyonu ve vajinal akıntı görülür.
  • Kas felci görülür. Bunun sebebi rüya sırasında görülen olayların yansıtılmasını engellemektir.
  • Tecrübeyle edilen bilgilerin pekiştirildiği evredir.
  • Her REM yaklaşık 30 dakika sürer.
  • Tüm evrelerin döngüsü yaklaşık 90 dakika sürer ve gece boyunca 3-4 döngü yaşanır. Her döngü bir öncekinden uzun sürmektedir.
  • Uyku her seferinde bu aşamalardan geçmeyebilir. REM uykusunun yeteri kadar görülmediği durumlarda doğrudan REM uykusundan başlanabilir.

Hazırlayan: Merve Sümeyye Gürbüz

Kaynaklar

Carlson, N. R. (2014). Fizyolojik Psikoloji – Davranışın Nörolojik Temelleri (8). (M. Şahin, Çev.). İstanbul: Nobel Yayın. (Orijinal çalışma basım tarihi 2011).

KhanAcademyTurkce. (2 Haziran 2014). Uyku Aşamaları ve Biyolojik Saat. https://www.youtube.com/watch?v=ojbGAkzbPrw


Merve Sümeyye Gürbüz

Uludağ Üniversitesi Psikoloji lisans mezunu. Evet ilaç yazamıyor ve sizi de tedavi etmeyecek çünkü oldum olası psikolojinin biyolojik alanıyla ilgili, klinik değil. Sinirbilim üzerine uzmanlaşmak şu anki hedefi. Bildiğini paylaşmak, paylaşma çabasındayken daha da öğrenmek adına burada. Ve şükür ki kemanı şimdilik kendi çapında çalıyor.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir