Wernicke Alanı Nedir, Hangi Görevleri Vardır?

15 Nisan 2020 Çağlayan Taybaş

İnsanın evriminde en önemli işlevlerden birisi dildir. Duyma ve duyduğunu anlama insanların en önemli bilişsel işlevleri arasındadır. Wernicke alanı beynin yazılı ve sözlü dili anlama merkezidir. Birisi “hey dostum, akşam bize gelsene film izleyelim” dediğinde bunun ne anlama geldiği Wernicke alanında işlenir. Arkadaşınıza “tamam akşam 8’de gelirim” dediğinizde ise temporal lobun diğer bir bölgesi Broca alanı çalışır. Yakın zamana kadar sadece Broca alanının çalıştığını düşünüyorduk. Oysa konuşmanın üretilmesinde de Wernicke alanının faal olduğu görüldü. Şimdi Wernicke alanı ne iş yapar, nerede bulunur ve hasar gördüğünde neler olduğunu irdeleyelim.

Wernicke Alanı Nasıl Keşfedildi?

İnsan beyni yüzyıllar boyunca merak uyandıran bir organ olmuştur. 19. Yüzyılın ikinci yarısında sinirbilimciler beynin iki yarımküresinin aynı işlevlere sahip olmadığını anlamaya başladılar. Ünlü doktor Paul Broca incelediği vakalarda beynin sol yarımküresinde bir bölgenin hasar görmesi sonucunda konuşma yeteneğinin kaybolduğunu keşfetti. Beynin sağ temporal lobunda aynı bölgenin zarar görmesi konuşmada o kadar sorun yaratmıyordu. Sol temporal lobun bu bölgesi Broca alanı olarak adlandırıldı. Broca’nın bu gözlemleri beyinde her işlev için özel bir bölge olduğunu fikrini getirdi. Konuşmanın çıkması için bir bölge olduğuna göre anlaşılması için de bir bölge olabilirdi.

Beynin bir yarımküresinin bir işlev için daha önemli olduğu fikri alışılagelmişin dışındaydı. Ancak Alman doktor Carl Wernicke 1874’te Broca alanına benzer bir bölgenin konuşmaları ve sesleri algılamak için özelleştiğini duyurdu. Yine sol yarımküre başroldeydi. Carl Wernicke sol yarımküresi zarar görmüş hastaların akıcı konuştuklarını ama söylediklerinin tamamen anlamsız kelimelerden ibaret olduğunu fark etti. Bu rahatsızlık literatüre Wernicke afazisi olarak geçti. Wernicke afazisi Broca afazisinin tam zıttıdır. Broca afazisinde kişi konuşulanları anlayabilir ama istediği gibi konuşamaz.

Wernicke – Geschwind Modeli

Carl Wernicke yaptığı araştırmalarda dilin anlaşılmasında ve konuşmada Wernicke alanının çok önemli olduğunu keşfetti ve bir model öne sürdü. Bu modelde dilin anlaşılması ve dışa vurumunda Broca ve Wernicke alanı birlikte çalışıyordu. Konuşulanı anlama ve konuşma bu iki bölgenin koordineli çalışması sonucu gerçekleşiyordu. Bu modele göre Wernicke alanı anlamlı konuşma için plan yapmak ile sorumludur. Broca alanı ise bu planları eyleme dönüştürerek konuşma için gerekli ağız, dil hareketlerini gerçekleştirir. Bunu yaparken birincil motor kortekse sinyal gönderir ve kasları harekete geçirir. Bu model daha sonraki yıllarda nörolog Norman Geschwind tarafından genişletildi ve Wernicke-Geschwind modeli olarak adlandırıldı.

Carl Wenicke’in araştırmalarını 19. Yüzyılda yaptığını düşünürsek bu modelin çok basit olması sıradışı gelmeyecektir. Dil çok karmaşık ve çok sayıda beyin bölgesinin çalışmasıyla ortaya çıkar. Sözlerin seçimi, konuşma hızı, tonlama, vurgu ve daha pek çok öğesi vardır. Broca ve Wernicke’in zamanında bu iki alan arasında kesin bir ayrım çizilmesine rağmen bugün Wernicke alanının da konuşmaya katıldığını biliyoruz. Benzer şekilde Broca alanı da konuşmaların algılanmasında rol oynuyor. Wernicke alanı zarar gördüğünde her zaman anlama kabiliyeti bozulmuyor. Dilin anlaşılmasında daha pek çok etken var.

Ders kitaplarında Broca alanı ve Wernicke alanı arasında çok keskin bir şekilde ayrım çizilse bile son makaleler bunun doğru olmadığını bildiriyor. Beynin bu bölgelerini yeterince tanımıyoruz. Dil ile ilgili işlevlerinde daha çok araştırma yapılması gerekiyor. Broca ve Wernicke alanları varsayılanın aksine hem dilin anlaşılmasında hem de üretilmesinde rol oynuyor.

Bir Nöroanatomi Çıkmazı: Wernicke Alanı Nerede?

Bogen 1976’da yayınladığı “Wernicke’s region: Where is it? (Wernicke alanı: Nerede?) makalesinde bu bölgenin hasar gördüğünde dilin sekteye uğradığını yazıyordu. Konuşulanları anlamayan hastaların beyinleri incelendiğinde Wernicke alanının zarar görmüş olacağı varsayıldı. Bu yolla Wernicke alanının tam yeri tespit edildi ancak bu konuda ciddi bir fikir ayrılığı var. Farklı kaynaklar Wernicke alanını farklı yerlerde gösteriyor. Bu bölgeler birbirinden tamamen farklı olmasa da anatomik olarak bazı farklar var. Bogen makalesinde dilin anlaşılmasının bir bölge ile sınırlandırılamayacağını, sol temporal ve inferior parietal lobun geniş bir bölümünü kapsadığını öne sürdü.

İlerleyen yıllarda Wernicke alanı anatomik bir beyin bölgesinden ziyade işlevi ile ön plana çıktı. Artık onu net çizgiler ile şurada diye tanımlamak yerine dilin anlaşılmasında ve üretilmesinde görevli beyin bölgesi diye tarif ediyoruz. Ancak genel olarak 22. Broadmann alanının posterior kısmında olduğunu belirtelim.

Wernicke Alanının Kritik Rolü: Konuşma

Konuşmadan sorumlu beyin bölgesi aşağı yukarı 100 yıldır Broca alanı olarak biliniyordu. Ancak bu alanın yanı sıra 21. Yüzyılda yapılan araştırmalar Wernicke alanının da konuşmada çok kritik rolü olduğunu gösterdi. PET, MRI görüntüleme teknikleri konuşmanın üretilmesinde Wernicke alanının da dâhil olduğunu ortaya çıkardı.

Wernicke alanının konuşmanın üretilmesindeki rolü ortaya çıktıkça dilin anlaşılmasında sanıldığı kadar kritik bir yerde olmadığı görüldü. Dilin anlaşılması çok sayıda beyin bölgesinin ortaklaşa çalışması ile gerçekleştirilir. Herhangi bir beyin bölgesinin bunun için özelleştiğini söylemek artık eskisi kadar geçerli bir argüman değil. Wernicke alanı ile ilgili lezyon çalışmaları bu beyin bölgesinin etkisinin sanılandan daha az olduğunu söylüyor.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş