Nöron

Nöron elektriksel veya kimyasal sinyallerle bilgi işleyebilen elektriksel olarak uyarılabilen hücredir. Bu sinyaller sinaps adlı özel bağlantı yerlerinde gerçekleşir. Nöronlar birbirleriyle iletişime geçerek nöral ağlarda bilgi işleyebilir ve işlev görebilirler. Nöronlar bütün sinir sisteminin en temel elemanlarıdır. Standart bir nöron akson, hücre gövdesi (soma) ve dendritten oluşur. Dendritler hücre gövdesinde çok sayıda uzantı olarak çıkan ve sinyal alan yapıdır. Akson ise hücre gövdesinden uzayan büyük sinyal gönderici yapıdır. Normalde ders kitaplarında sinyal dendritten gelir aksondan gider yazar ama gerçekte bunun çok istisnası mevcuttur. Aksonlar ayrıca gerektiğinde aksonun sinyal aktarım hızını arttırmak için lipidlerden oluşan miyelin kılıfı ile kaplanır. Ayrıca dendritleri olmayan nöronlar veya dendriti olup hiç aksonu olmayan nöronlar da mevcuttur.

Nöron Türleri

Kendi içlerinde işlevlerine göre duyu nöronları, motor nöronlar ve ara nöronlar olarak üçe ayrılır. Duyu nöronları çevreden gelen dokunma, ses, ışık gibi uyaranlara yanıt verir ve onları omurilik ile beyne iletir. Motor nöronlar beyin ve omurilikten gelen sinyalleri alırlar. Daha sonra bunlarla ilgili kas kasılmalarını ve salgı bezlerinin çalışmasını sağlarlar. Ara nöronlarbeyin ve omurilik içindeki nöral ağlarda bir nöronu diğer  nörona bağlayan nöron tipidir.

Tipik bir nöron hücre gövdesi (soma), dendrit ve aksondan oluşur demiştik. Dendritlerde ayrıca dendritik dallar vardır. Son yıllarda bunların da sinapslar ile aksonlardan elektriksel sinyal alabildiği keşfedildi. Dendritik dalların temel işlevi ise sinapstaki uygun kimyasal çevreyi oluşturmaktır. Normalde bir nöronun bir aksonu ve çok sayıda dendriti bulunur ama bunun birçok istisnası da vardır. Örneğin tek dendritli veya birçok aksona sahip nöronlar olabilir. Sinapsların çoğu akson dendrit arasında olur. Ancak, akson akson arasında, dendrit dendrit arasında, akson hücre gövdesi arasında da sinaps oluşumu gözlenebilir. Bazı nöronların hiç dendriti yoktur, bazılarında da akson bulunmaz. Az da olsa bu tür hücrelerde sıradışı sinaps tiplerine rastlamak mümkündür.

Aksiyon Potansiyelleri

Tüm nöronlar elektriksel olarak uyarılabilen hücrelerdir. Bu elektriksel uyarım bazen nöronun harekete geçmesine, bazen faaliyetini durdurmasına yol açar. Nöronlar, elektriksel yüklerini hücre içi ve hücre dışı yüklerle sağlar. Hücre zarının üstünde iyon pompaları ve kanalları vardır. Aksiyon potansiyeli geldiğinde sodyum, potasyum, klor ve kalsiyum iyonlarının değişimi ile hücre zarında bir elektriksel yük değişimi oluşur. Aksiyon potansiyeli bu şekilde tüm nöron boyunca ilerler ve diğer nörona aktarılır.

Çoğu durumda nöronlar özelleşmiş kök hücrelerden üretilir. Yetişkin beyinde bir nöron elbette mitoz bölünme geçirmez. Ancak beynin bazı bölümleri için sürekli yeni nöronlar üretilir. Nörogenez adı verilen bu süreçte nöral kök hücrelerden nöron üretiliyor. Ayrıca son yıllarda çok karmaşık bir kimyasal ortamda astrositlerin de nöronlara dönüştüğü gösterildi.

Hazırlayan: Çağlayan Taybaş